havenplaats Belawan-Deli zoowel bij onze aankomst als bij ons vertrek, vol havenbeweeg was.

Vooral de auto opent op Sumatra tal van nieuwe mogelijkheden. In de Minangkabau werd uitbreiding van het spoorwegnet overbodig geacht, omdat de auto tegen één tiende der kosten van den spoorweg de verst afgelegen streken helpt ontsluiten. De auto wakkert den ondernemingsgeest aan, ook dien der inlanders, gelijk ons telkens bleek i). Ook aan Sumatra's Oostkust is het aantal auto's weer sterk toegenomen, symptoom van nieuwe welvaart. In 1937 werden er 1325 ingevoerd, tegen 691 auto's in 1936. De groote vraag naar rubber en palmolie, de beide voornaamste uitvoerartikelen — 50% van den totalen kwantitatieven uitvoer wordt door palmolie en -pitten gevormd [uitvoerwaarde ƒ 25000000], waarvan 74% in 1936 naar de Vereenigde Staten, daarop volgt rubber met 50000 ton minder, maar in waarde verre nummer één, namelijk voor ƒ 75 000000 verklaren deze phenomenale opleving2). De gewone, eigen lijnbooten boden in 1937 niet voldoende scheepsruimte voor den export, extra afvaarten werden gegeven en zelfs een 9-tal schepen werden gecharterd. Tal van crisis-comité's konden worden opgeheven, de arbeidsvoorwaarden op tal van ondernemingen aanmerkelijk worden verbeterd.

Voor de geneeskundige verzorging wordt — naar algemeen bekend is — op de Oostkust veel gedaan. Een goeden indruk hiervan kregen wij onder meer door een bezoek aan een der vele hospitalen, namelijk aan dat van de Hospitaal Vereeniging Siantar dokterfonds te Pematang Siantar. Hoe ver de zorg voor de inlanders thans reeds gaat, blijkt bijvoorbeeld uit het feit, dat op sommige ondernemingen gedurende één jaar na de bevalling aan de jonge moeders geen werkzaamheden worden opgedragen. Op deze ondernemingen vindt men dan ook de geringste zuigelingensterfte. Vrouwenarbeid speelt, naar men weet, vooral op de theeondernemingen een groote rol.

Ook de Zending doet veel voor de hygiënische verzorging der inlandsche bevolking. Dit bleek ons opnieuw bij een bezoek aan een der leprozerieën, die te Hoeta Salem nabij Balige aan het Toba-meer, \an de Rijnsche'Zending. Te Hoeta Salem worden 460 lepra-lijders (299 mannen en 161 vrouwen) uit de Bataklanden verpleegd. De meeste patienten hebben hier een kleine, eigen woning in Batakstijl opgetrokken. Alles wordt gedaan om de menschen zich te doen thuis gevoelen Voor alles wordt reinheid gepredikt en het gebruik van zeep! Allen worden, voor zooverre mogelijk, aan het werk gezet, opdat de stichting zooveel mogelijk zich zelf kan behelpen, daarbij wordt ook veel voor ontspanning gedaan; de patienten hebben hun eigen muziekvereeniging, marionettenspel, enz.

Het is deze medische verzorging, die in Indië vooral op Java, maar geleidelijk ook op Sumatra, nieuwe vraagstukken doet ontstaan. Ik

1) Vgl. ook in dit tijdschrift 1931. blz. 753, W. Wilmink, Het autoverkeer

ter Sumatra's Westkust.

2) Vgl. Kroniek 1937 van het „Oostkust van Sumatra-lnstituut blz. 25, 05,

75, 122, 127, 131, enz.