m.i. verder komen, naarmate naast die specialiseerende, op algemeene vraagstukken georiënteerde studie ook onderzoek komt te staan, dat uitgaat van de objecten zooals ze zich landbouwkundig voordoen, dus van den aardappel, het schaap, de suikerbiet, de stalmest, het vlas, de rogge, de klaver. Gelukkig breekt het besef, dat deze beschouwing tot doelmatige probleemstelling leidt, baan. Wil men de vlascultuur opheffen, dan is het niet doeltreffend, dat men wacht tot de bodémkundige raadselen in hun algemeenheid zijn opgelost, tot de phytopathologie in staat zal zijn elke ziekte te bezweren, tot de kennis van het plantenleven zoover is gevorderd, dat elke reactie op voeding en klimaat duidelijk zal zijn, maar dan moeten phytopatholoog, bodemkundige, geneticus, physioloog, econoom en verdere specialisten, tezamen met den practicus, het object vlas voor oogen nemen, de vlascultuur in alle onderdeden nagaan, zien waar die hapert, waar de risico’s schuilen, waar mogelijkheden tot verbetering liggen en waar hiaten in onze kennis bestaan, die zij dan moeten trachten door juist gericht onderzoek aan te vullen. Op die manier kan men inde practijk opschieten en de samenwerkende specialisten mogen voor het overige gerust specialist blijven, ieder op eigen terrein. Ik ben overtuigd, dat ook voor hun specialisme de samenwerking ineen concreet verband groote voordeelen zal opleveren. Wanneer we even nadenken, zal het duidelijk worden, dat in vele gevallen het studieveld aanzienlijk ruimer is dan hetgeen door onze traditioneele studievakken wordt bestreken. Het vlas levert daarvoor wel een mooi voorbeeld, want op het öogenblik waarop het de boerderij verlaat, heeft het nog slechts de helft van zijn weg afgelegd en moet het nog menige bewerking en menige handelsmanipulatie ondergaan, tot de huisvrouw het linnen in handen heeft. Nu wil ik met nadruk hierop wijzen, dat al onttrekken zich deze manipulaties gaandeweg aan het oog van den boer, zijn belang er wel degelijk bij betrokken blijft. In het algemeen hebben we hier te doen met een ketenproces: iedere fout, iedere stroefheid, iedere gemiste kans, die hier of daar een lid van de keten verzwakt, slaat onvermijdelijk terug op den oorspronkelijken producent. Het linnen, dat de huisvrouw koopt, is haar vrijwel even lief of het uit Rusland dan wel uit Holland komt. Zij vraagt naar de beste waar voor het minste geld. Desnoods neemt zij katoen of kunstzijde of jute. Is de vlashandel en vlasindustrie in Rusland beter georganiseerd en technisch hooger ontwikkeld dan bij ons, dan zal de Russische boer voor gelijkwaardig vlas een hoogeren prijs ontvangen dan de onze. En zooals het met vlas gaat, gaat het met alle andere producten, die een bewerking of verhandeling moeten ondergaan voor ze den consument bereiken. Ik vind het zeer kortzichtig wanneer iemand meent: zoodra ik mijn product heb verkocht en afgeleverd, ben ik er af, dan moet een ander zich er maar mee zien te redden. Dergelijke kortzichtigheid heeft onzen landbouw onschatbare sommen gekost en verslindt dag aan dag kapitalen. De waarde van het bodemproduct wordt in gelijke mate door qualiteit als door quantiteit bepaald. Qualiteit kan tot haar recht worden gebracht en eveneens bedorven door handel en industrie, die in het algemeen geen qualiteiten kunnen verbeteren, maar bij goede outillage qualiteit er uit kunnen halen. Het gros van ons land-

180