de oligodynamische stoffen bij de physische en chemische reacties der levensprocessen spelen. Zoo wordt het langzamerhand duidelijk, hoe het mogelijk is, dat het dierlijk organisme bij een betrekkelijk zoo lage temperatuur als de lichaamstemperatuur is, met zulk een groote snelheid allerlei stoffen volledig verbranden kan. Wij weten thans, dat de samenwerking van vitaminen, mineralen en hormonen, die vooral tezamen met eiwitachtige moleculen, de katalysatoren, d.w.z. reactieversnellers —, vormen, dit mogelijk maakt. Wel is waar kunnen wij het geheele proces nog niet overzien, maar van bepaalde gedeelten van het verbrandingsproces weten wij 0.a., welke mineralen en welke vitaminen daarbij een rol spelen en hoe de eindreactie, noodig voor het blijven voortgaan van het proces, tot stand komt. Wanneer er in het dier gebrek aan één of meer oligodynamische factoren bestaat, of wanneer zij in ongewenschte verhoudingen daarin voorkomen, leidt dit tot zeer uiteenloopende, vaak zeer ernstige, verstoringen. Ook de physiologische processen bij de productie, bijv. van melk, of bij groei, staan onder invloed dezer faktoren, zoomede het nuttig effect der organische voedingsstoffen. Het dier is dus in veel meer opzichten afhankelijk van de plant, zoowel als van den bodem, dan vroeger vermoed werd. Het aantal op te lossen vraagstukken is legio. Ik zal hier niet ingaan op andere dan de oligodynamische faktoren, die bij de levensprocessen een rol spelen. Er zij slechts aan herinnerd, dat bijv. de mineralen K, Na en Ca noodig zijn opdat de prikkelbaarheid, de osmotische druk enz., binnen de physiologische grenzen blijven. Alle faktoren tezamen moeten de harmonie in het dierlijk organisme in stand houden en daar waar dit dreigt verstoord te worden, behulpzaam zijn om reguleerend in te grijpen. Hebben de oligodynamische stoffen ook beteekenis voor de plant? Ongetwijfeld is dat het geval. Ook daar beheerschen zij tot op zekere hoogte het gebeuren. De leer der plantenproductie inden landbouw eischt dus eveneens bestudeering der werking dezer stoffen. En tenslotte geldt hetzelfde voor de biologie van den bodem. Voor de micro- en macroorganismen, die voor de vruchtbaarheid van den bodem van zoo groote beteekenis zijn, zijnde oligodynamische stoffen evenzeer van gewicht en moeten hierop betrekking hebbende evenwichten aanwezig zijn. Wie de biologie van den.bodem ten behoeve van de plantenproductie bestudeert, heeft dus met de ontwikkeling der levende organismen van den bodemin hun afhankelijkheid dezer olygodynamische stoffen rekening te houden ; want de plantengroei wordt er door beïnvloed. Dit hebben o.a. recente onderzoekingen, aan deze hoogeschool verricht, aangetoond. De verdere ontwikkeling onzer kennis van de eischen, welke de microorganismen, planten en dieren, wat de oligodynamische stoffen betreft, stellen, belooft dus een betere beheersching der voortbrenging van plantaardige en dierlijke producten te zullen brengen, het dus de menschheid gemakkelijker te maken aan haar materieele behoeften te voldoen, de gezondheid van mensch en dier te zullen verbeteren.

Moge dit alles de aandacht voor cultureele waarden doen vermeerderen en verhooging van het geestelijk peil der menschheid brengen.

867