TEGENOVER VORM IN HET WESTEN.

179

de kleuren van hartstocht en emotie, en iedere Oosterling keert zich tot hen met een onbewust, maar nooit falend instinct. Wij weten, hoe getrouw Zigeuners de sporen van dezen Oosterschen gloed op hunne zwerftochten in het Westen met zich dragen. De scharlaken zakdoek om hoofd of lenden geknoopt is het kenteeken van hun geheelen stam, die uiting geeft aan de overigens stomme emotie, welke het geheele Oosten aan elkaar verwant maakt.

Daarentegen kent vorm niets van dit gevoel, maar spreekt rechtstreeks tot het verstand. Voor zoover een voorwerp de eigenschappen van vorm bezit, voor zoover wordt het onderworpen aan onderzoek en ontleding. Het uithakken en verwijderen van het overtollige marmer, dat het standbeeld omhult, is het uithakken van stof die vormeloos en daarom zonder beteekenis is, terwijl de gestalte, die er uit te voorschijn komt, in gelijke verhouding vorm en beteekenis krijgt. Van welken aard de vormen ook zijn, hetzij nieuwe of nagebootste, het gebruik of doel dat hun beteekenis geeft, geeft hun ook den vorm. Dus in korte woorden: hoe meer verstand men kan persen in vorm, zooveel te volmaakter wordt de vorm, en ook hoe meer emotie men kan persen in kleur, des te volmaakter wordt de kleur.

Als wij de zaak nog wat nauwkeuriger beschouwen, zullen we zien, dat er niet alleen een verschil is tusschen deze beide wijzen van uitdrukking, maar dat zij onmogelijk samen kunnen gaan. Wij zullen bevinden, dat zij onvereenigbaar zijn, dat kleur slechts emotievol kan zijn, wanneer zij de intellectueele gewaarwording van vorm vervangt, en dat vorm slechts intellectueel kan worden aangewend, wanneer hij de emotie van kleur ter zijde mag stellen! Het is de onveranderlijke eigenschap der groote kleurkunstenaars, dat de kleuren in hunne hand meer beïnvloed worden door licht en schaduw dan door de voorwerpen of gestalten, die het schilderij vormen; dat wil zeggen, dat kleur een factor is machtiger dan de beperkingen en verdeelingen van vorm; dat zij deelen en brokstukken van vorm neemt en ze weergeeft als een vlak van licht, en andere brokstukken neemt en ze voorstelt als een brok schaduw, en aldus haar eigen schema uitwerkt naar haar idee van harmonie, zonder acht