\

310

TONEELSTUKKEN IN VENETIAANS DIALEKT.

de gemoederen vervulde: het zachte gebed en het liefdevol idealisme van de H. Franciscus kon de Venezianen nooit bekoren, voor wie het geloof een funktie was als een andere en niet een bron van hoger leven. Evenmin was in de eeuw van Goldoni het godsdienstig gevoel diep. . . Dezelfde slapheid, dezelfde onverschilligheid legden de Venetianen aan den dag ten opzichte van de beschaving van vreemde landen. ..''

„In Goldoni komt het eigenaardig Venetiaanse duidelik aan het licht. De geest van Venetië die zijn ziel prachtig verlichtte, maakte van hem een beeldend kunstenaar die naar de werkelikheid om hem heen werkte; de tijd waarin hij leefde, maakte van hem een oppervlakkig opmerker van de geheimste en gekompliceerdste problemen van de menselike ziel, en voerde hem tot een onvruchtbaar skepticisme en tevens tot een vrolik idealisme. Goldoni was uitsluitend een man van zijn eigen tijd: hij had geen smartelik heimwee naar de roemrijkste tijden van weleer, noch een levend verlangen naar de nieuwe tijd die als een dageraad de groene wateren van de lagunen met een glans van bloed begon te beschijnen. Hij bemerkte niets van de droefheid, hij hoorde niets van de zuchten die van tijd tot tijd het pretmaken der Venetianen onderbraken. Toch geven enkele schrijvers van die tijd zich wèl rekenschap van de ellende waarin het lage volk zich bevond gedurende de laatste jaren van de republiek, de treurige intellektuele, morele, ekonomiese toestanden, die in Venetië de naderende val aankondigden. Goldoni niet. Goldoni ziet overal vrolike mensen, hoort overal vrolike stemmen: de gondeliers zingen, de kooplui zingen, de werklieden zingen, de vrouwen en de kinderen zingen. .."

In het werk van Goldoni moet men twee delen onderscheiden. Verouderd is alwat op het onderwerp betrekking heeft, op de arme en oppervlakkige „inhoud" van de komedie; altijd levend zal blijven het andere deel, nl. de struktuur, de techniek, de kennis van het toneel, de onovertroffen dialoog. Deze laatste eigenschappen zijn het die van hem een der stoutste ontwerpers van het moderne theater maken. .. Nu zijn er velen die het een onrechtvaardigheid noemen dat Goldoni's stukken zelden meer worden opgevoerd. Zij hebben ongelijk, ook wanneer zij wijzen op Frankrijk, dat „de overlevering van het oude Franse theater hoog houdt." Immers, wie weet niet dat die overlevering „hoog wordt gehouden" op kosten van de Staat. En dan, waaruit bestaat het klassieke repertoire van de „Comédie francaise ?" Enige weinige tragedies van Raeine en van Corneille, zeven of acht komedies van Molière, een paar van Marivaux, en hoogst zelden een van Destouches en van Hauteroche. Ziedaar alles I Men moet toege-