406

jn ibsen's werkplaats.

zijn ontmoeting met den Dood in de bergen, vinden wij een gedicht, clat hij Rita voorleest; verzen die Ibsen geschreven had als een eerste ontwerp voor Bouwmeester Solnesz. Nergens wellicht bracht Ibsen's herziening zulk een algeheele verandering teweeg als in dit stuk.

Jan Gabriël Borkman had oorspronkelijk den afschuwelijk prozaïschen naam van Jens Borkman moeten dragen ; en hij had zich in de eenzaamheid moeten troosten door Beethoven op de viool te spelen, door Frida Foldal begeleid. De fragmenten van dit stuk zijn echter zeer schaarsch. Veel meer is er bewaard gebleven van den „voorarbeid" voor Wanneer Wij Dooden Ontwaken; maar ik heb den moed niet bij den opbouw van dit sombere voortbrengsel stil te staan.

Nu ik bij het schrijven dezer bladzijden dieper in de zaak ben doorgedrongen, heb ik des te sterker gevoeld, dat de geheele uitgave volkomen en ten zeerste gerechtigd is. Voor den bestudeerder van dramatische techniek zijn deze geschriften van onvergelijkelijke waarde; en ik voor mij heb Ibsen's genialiteit nooit sterker gevoeld dan bij het vergelijken van zijn eerste plannen met zijn voltooid werk. Het is alsof wij een stad van baksteen door de aanraking van een toovenaar in een marmeren stad zien veranderen.