HEEFT HET KAPITALISME AFGEDAAN?

nieuwe grondstoffen, nieuwe methoden ter vermindering van de productiekosten, nieuwe transportmiddelen, nieuwe markten, nieuwe wegen om menschelijke behoeften op te wekken en te bevredigen —■ altijd in de hoop, dat daarbij winsten gemaakt kunnen worden. Men kan zeggen, dat al die successen in hoofdzaak gevolg zijn van den vooruitgang van de wetenschap en van de techniek, en dat is natuurlijk ook waar. Maar dezen vooruitgang van de wetenschap, en nog meer de gretige toepassing ervan, hebben wij te danken aan den particulieren ondernemingsgeest, die ze voortdurend bevordert. Het resultaat is geweest een ontzaglijke toeneming in productievermogen; en de hulpbronnen van alle deelen der wereld zijn binnen het bereik van al haar bewoners gebracht. Men hoort zelfs klagen over „overproductie". En het zou volkomen onrechtmatig zijn, te willen aannemen, dat even goede resultaten zouden zijn verkregen, indien de ondernemingsvrijheid er niet was geweest en het geheele productieproces bestuurd was door overheidsorganisaties, welker ambtenaren, buiten den invloed van den stimulans der concurrentie, onvermijdelijk er tegen zouden opzien, risico's op zich te nemen of zich bloot te stellen aan de kritiek, dat zij de openbare middelen zouden verkwisten. Indien de onbegrensde overvloed, die dus beschikbaar is gekomen om door de menschen te worden gebruikt, hun geen voorspoed gebracht heeft, rust een groot deel van den blaam daarvoor op de regeeringen, die welbewust het handelsverkeer belemmerd hebben, eensdeels in het geloof, dat hun volken het buiten de hulpbronnen van de wereld moeten kunnen stellen en streven moeten naar zekerheid — die onbereikbaar is — dat zij in eigen behoeften zullen kunnen voorzien; anderdeels in het geloof, dat iedere natie zich kan verrijken ten koste van anderen door den handel met hen af te breken. Het is in hoofdzaak het ingrijpen van de regeeringen, dat er voor verantwoordelijk is, dat het aan de volken der aarde niet is gelukt, profijt te trekken van den overvloed, die door den particulieren ondernemingsgeest in het leven is geroepen.

Wat betreft de productie heeft dus zeer zeker het „kapitalisme", in de beteekenis die wij er aan gegeven hebben, niet afgedaan; en het zou dwaasheid zijn, ten opzichte van de