DE PHILOSOPHIE VAN PERSOONLIJKHEID EN LEVEN.

179

hier zien wij, wat beproefd werd door menschen, die tenminste vrij waren, de wereld te toonen wat zij wenschten en die deswege grootere veranderingen in den loop der gebeurtenissen brachten dan de anderen, ofschoon zelden die veranderingen, welke zij hadden gewild. Wanneer wij ons van de geschiedenis wenden tot de hooge kunst, kunnen wij een gelijksoortige waarheid opgemerkt en geïllustreerd vinden, in de eerste plaats bij Shakespeare. In de perioden der Engelsche historie, die hij voor zijn drama's uitkiest, voelen wij de drijvende en jagende kracht der machtsbegeerte, waaraan door hen, die op den voorgrond komen, alles wordt opgeofferd, en waarvan ook de overigen verwachten, dat er alles aan zal worden opgeofferd. Dit is de kleur, die deze strikken hun wilde schoonheid, hun jammer en schrikwekkendheid verleent.

Verschijnt dan de door de zedeleer geeischte kennis van het Goede niet als een de historie bepalende kracht? Stellig schijnt het moeilijk, in verreweg de meeste hoofdstukken der geschiedenis, of in de literatuur waarin de geschiedenis is verwerkt — niet tot een uittreksel, maar tot een microcosmos van de geheele wereld — een schildering van het leven met betrekking tot een absoluut goed, alsmede gebeurtenissen, in belangrijke mate bepaald door streven naar het goede, aan te treffen. Zulk een schildering is, naar het schijnt, slechts een juist beeld met betrekking tot gebeurtenissen aan de twee tegenovergestelde eindpunten van de schaal der menschelijke ervaring. Aan het eene einde ziet men, binnen een kleinen kring, familie, vrienden of kameraden, gemeenschappelijk pogen om eenig voordeel voor hun gemeenschap te behalen. Hier hebben wij de ethische sociale eenheid, en van dit oogpunt uit kan het leven worden gezien als gezet in de omlijsting, vereischt voor het ethische schema, het streven naar het Summum bonum, de verwerkelijking van de echte levenswaarden. En aan het tegenovergestelde eindpunt openbaart de zedelijke idee zich in het leven van het moreele genie, dat de menschheid niet minder dan familie en vrienden, het doel van zijn streven waardig acht, en zich in dienst stelt van den strijd tegen eenig geweldig onrecht, dat het menschelijk welzijn bedreigt. Aan een Wilberforce of een