OVER MICHAEL BAUMGARTEN.

Sedert de laatste 200 jaren is er (volgens het getuigenis van evengenoemden Kliefoth) over dat bijbelboek niets in 't licht verschenen, dat met dezen arbeid van Baumgarten kan vergeleken worden. Ik ben er dan ook mijn kennis en liefde voor „de Handelingen' aan verschuldigd.

Voorts schreef hij een schoon boek over het leven van Jezus;

en over David, den koning zonder wederga; een commentair op den Pentateuch;

Christliche Selbstgesprache, in 1861 te Bostock verschenen. De hoofdstukken van dit boekje luiden aldus: 1. Die Einkehr. 2. Christus in der Welt. 3. Christus in uns. 4. Die Gemeinde. 5. Die Welt in Christo. 6. Die Arbeit im Weinberg. 7. Das Kreuz. 8. Das Sterben im Herrn.

Eines christlichen Veteranen Neustes Zeugnisz von der Nachfolge Ghristi. In 45 kapittels en 5 boeken, met deze opschriften: Adam, Christus, das Christwerden, das Christsein, das Beharren bis ans Ende.

Dit laatste werkje is niet oorspronkelijk van hem. Hij had geruimen tijd briefwisseling gevoerd met zekeren Michael Diemer, predikant bij de gevangenis te Straatsburg. Deze vriend zond hem eens een reusachtig manuscript, waarin hij zijn levenservaring had neergelegd, om uit te geven. Het was ongeschikt voor de pers. Maar Baumgarten heeft het geschrift zeer besnoeid en alzoo voor de uitgave gereed gemaakt.

Eindelijk noem ik nog zijn Liturgie und Predigt. Daarin heeft hij zijn program ontwikkeld, waarnaar hij zelf gedurende 44 jaren heeft geleerd en gehandeld.

Ik heb niet kunnen vinden dat Baumgarten zelf een buitengewone gaaf om te spreken bezat. Maar wel blijkt overal dat hij het hoogste gewicht aan de prediking hechtte.

Het komt mij voor, dat hij tot dat gevoel voor de prediking den stoot ontvangen heeft van Klaus Ilarms die