220

doet ons de gevolgen zien; zij betreft alleen fabrieken en vaste werkplaatsen, waar de werklieden niet willekeurig worden verwijderd, doch het bleek dat tegen 75, die een vol jaar in dezelfde werkplaats arbeidden, er 40 gevonden werden die dit nauwlijks een half jaar uithouden, hetgeen wel niet tot verbetering van bet fabrikaat zal leiden.

Merkwaardig is het dat bijna al die vrijheidshelden van democratische richting dwepen met staats-socialismus, het denkbeeld om van 's lands regeering allerlei heil te verwachten. Dit wijst er duidelijk op, dat bij hen het begrip van ware vrijheid nog eonigszins nevelachtig ontwikkeld is. Immers zijn die machthebbers in deze verlichte eeuw ook nog alles behalve op den richtigen weg om de ware vrijheid te huldigen: ziet eens hoe men in Frankrijk krabben en bijten moet om een paar voetstappen te vorderen op den weg naar recht en billijkheid; men is er in zeker opzicht bijna vrij, dat wil zeggen op het gebied van schelden en tieren; —- ziet eens naar Pruisen, waar men zelfs de vaderlandlievendste hoogleeraren straft, wanneer ze een ondeugende opmerking durven maken ; — of gaat naar Venezuela, alwaar de regeering den verkoop verbiedt van Stielers Atlas, omdat er de zuidelijke grenzen niet naar haar zin zijn gekleurd.

Zouden wij ons eigenlijk, niet in de middeleeuwen verplaatst achten, wanneer wij soortgelijke maatregelen vernemen en overwegen ; waartoe zoudeu wij dus meer voorbeelden aanhalen, waarom zouden wij nog langer schroomen om ronduit te verklaren dat wij het woord vrijheid waardeercn; den zin daarvan op zeer hoogen prijs stellen, maar zoo vèr verwijderd zijn van de toepassing van het practisch begrip, dat het geheele menschdom wel eene geheele herschepping dient te ondergaan vóór dat het in waarheid kan genieten van hetgeen ons het dierbaarste moet wezen: vrijheid.

Den Haag.