groen. Zoowel de hoogbegaafden als de mindere goden hebben het recht in dien kring hun werken te laten hooren. Dit is geen nadeel, want dan vallen de beste werken des te meer onder de aandacht; deze worden dan elders wederom uitgevoerd en zoo komen de componisten tot bekendheid. In dien kring hebben d'Indy, Chausson, Dupaec en zooveel anderen voor het eerst de aandacht op zich gevestigd.

Ik heb vermeden alles op te noemen wat de zoo vruchtbare componist heeft geschreven. Zijn symphonieën, orgelstukken, sonates, concerten, zoowel voor klavier als voor viool en violoncel, zijn klavierwerken met en zonder orkest, zijn klaviertrio's en quartet, zijn septet voor trompet, klavier en strijkinstrumenten, zijn cantates, missen en oratoria, zijn ode La Lyre et la Harpe, zijn bijbelsche opera Le Déluge en andere werken, te veel om te noemen, getuigen van zijn zeldzame scheppingskracht, Doch het is niet alleen de componist dien ik u heb willen schilderen, maar vooral de veelzijdige kunstenaar en geleerde (hij heeft ook met vrucht de sterrekunde beoefend) en de man die op muziek-paedagogisch gebied een hervormer had kunnen worden indien de muziek-paedagogische hoofdleiding bijtijds in zijne handen ware gesteld.

Toen Saint Saëns de laatste maal ons land bezocht (1898) en door zijn orgelvoordrachten sterk imponeerde, hadden wij gelegenheid den meester nader te leeren kennen en te genieten van zijn rake, vaak scherpe opmerkingen en van zijn zoo veelzijdige kennis. Heden, zullen zeker voor zoover de toestand dit gedoogt, den meester tal van bewijzen van hulde toekomen, tenzij hij er de voorkeur aan geeft zich te verbergen, zooals hij vroeger wel deed.

Daar hij geen nieuwe vormen heeft geschapen en zijne muziek reeds de sporen draagt van eene eenigszins uitgebloeide periode, zullen er onder zijn werken vele zijn die wellicht spoedig vergeten worden, maar men zal zeker lang de herinnering bewaren aan dezen buitengewonen geest en aan den grooten kunstenaar van wiens persoonlijkheid zooveel kracht is uitgegaan. Mogen zijn landgenooten hem naar zijn waarde en beteekenis blijven eeren! Amsterdam, 9 October 1915.

I. COMBARIEUX. HISTOIRE DE LA MUSIQUE, DES ORIGINES A LA MORT DE BEETHOVEN. AVEC DE NOMBREUX TEXTES MUSICAUX II.

PARIJS: LIBRAIRIE ARMAND COLIN. BESPROKEN DOOR WOUTER HUTSCHENRUYTER.

Juist een jaar geleden had ik het voorrecht het eerste deel van dit voortreffelijke boek in dit tijdschrift te bespreken. Het bestudeeren van het tweede deel, heeft mij niet minder genot verschaft en deed mijne bewondering voor den schrijver en zijn werk nog stijgen. Aansluitend aan het laatste hoofdstuk van 'teerste deel („Vers 1'Opera; le Ballet en Italië, en Prance en Angleterre") behandelen de eerste hoofdstukken van dit deel, het tweede

259