243

verbitterend het tergend gevoel bestendig is door een vreemd ras bestuurd te worden, en hoe weinig kans er bestaat op eenige, spoedige verandering, is het inderdaad merkwaardig dat er zoo weinig leiders der Indische openbare meening zijn, die zelfs in het geheim spreken van een werkelijke breuk met Engeland als van een wenschelijke gebeurlijkheid. Ik ontmoette op mijne reizen ter nauwernood een enkele, die aldus ernstig gestemd was. Allen schenen zich treffend de euvels van hunne voormalige geschiedenis te herinneren, en daarin te zien een waarschuwing voor mogelijke gevaren in de toekomst, zoomede een reden tot omzichtigheid in woorden en daden. Dit, zeg ik, was merkwaardig, en voor hem, die zooals ik, zoekende is naar de kiemen van een zelfregeerende macht in Indie, is dit een hoopvol verschijnsel. Bombast, razernij en hartstochtelijkheid vond ik zeer weinig in Indie. Veel logische redeneering vond ik er daarentegen, en veel redeneering op feiten gegrond, die de beste redeneening van alle is, en in politieke zaken gezond verstand heet.

Terwijl ik dus de uiterste gematigdheid waarnam van de politieke inzichten der verantwoordelijke leiders der inlandsche meening, bleek mij echter, bij mijn aanraking met de ontwikkelden van alle klassen der samenleving, van de steeds wijder wordende klove tusschen hen en de individueele Engelschen die hen regeeren. De kwestie van rassenhaat in Indie is eene zeer teedere kwestie, en ik ben mij bewust geen geringe verantwoordelijkheid te loopen door ze te behandelen. Indien ik mij daaraan waag, is het omdat het louter affectatie in een schrijver over Indie zou zijn een zoo in 't oogloopend verschijnsel van de moderne Indische samenleving te ignoreeren; ook omdat er gevallen zijn waarin de waarheid moet gezegd worden en feiten, hoe pijnlijk en vernederend, in hun naaktheid verdienen geconstateerd te worden, terwijl dit nog met kalmte kan geschieden, liever dan te wachten totdat zij in een geweldigen vorm voor den dag komen in een oogenblik dat kalm oordeel onmogelijk is geworden.