3° Onder de treponemas, eindelijk, die de dierkundige Schau dinn bij de trypanozomiden rangschikt, vinden wij de ziekteverwekkende oorzaak van de syphilis. Wij zullen er later op terugkomen.

In 1902 stelden Laveran en Mesnil vast dat eene inspuiting met arsenigzuur het bloed der besmette muizen van de trypanozoom van de nagana of ziekte der Tsétsé-vlieg bevrijdde. Er dient bijgevoegd dat de trypanozomen die, door hunne bijzondere localisatie in de organen, gespaard zijn gebleven, eenige dagen later eene vernieuwde woekering van parasieten in het bloed verwekken. Wordt eene nieuwe inspuiting gedaan, dan wordt het bloed weer van trypanozomen bevrijd... totdat eene nieuwe herhaling zich voordoet, en zoo voort. In ’t eind sterft het dier aan de ziekte of door het geneesmiddel. De besmette en niet met arsenigzuur ingespoten muizen, die als getuigen dienen, sterven na vier è vijf dagen.

Het is aldus bewezen dat het arsenigzuur zeer schadelijk is voor de trypanozomen, in dosissen die nog door de muis kunnen verdragen worden. Om iets beter te doen, moest men eene zelfstandigheid vinden die nog schadelijker is voor de trypanozomen en minder schadelijk voor de muis.

Op dat tijdstip wist men al dat de organische combinatiën van arsenik, hunnen inhoud van arsenik in acht genomen, minder schadelijk zijn dan de anorganische samenstellingen. Tegen de ziekten, door trypanozomen verwekt, heeft men er eene beproefd, het atoxyl, dat zich inderdaad vrij doelmatig toonde tegenover de woekerdieren, maar ongelukkig nog tamelijk gevaarlijk voor het aangetaste organisme. Het is het atoxyl dat grondig bestudeerd werd door Robert Koch tijdens zijne expeditie in Afrika, ondernomen om de verschrikkelijke slaapziekte te keer te gaan.

Ook Ehrlich had sedert 1903 het atoxyl bestudeerd, maar hij had zijne opzoekingen gestaakt, omdat hij vastgesteld had dat het atoxyl de trypanozomen niet in vitro doodt, het is te zeggen buiten het dier. Hier kan men de moeilijkheden bemerken die, zelfs voor een verheven geest, gepaard gaan met deze biologische opzoekingen en die den zoeker van het goede spoor zouden afbrengen. De waarheid werd eerst later erkend: zoo atoxyl onschadelijk is voor de trypanozomen in vitro, zoo is het dit volstrekt niet voor de trypanozomen in vivo.