100 sigaren, tegen 50 ets. in 1908. Te 's-Hertogenbosch stegen de stukloonen voor enkele merken of modellen sigaren, doch daartegenover staat verlaging van het maakloon voor andere merken of modellen. In de sigarenfabrieken te Kampen zijn de stukloonen niet gewijzigd, maar wel heeft de invoering van het arbeidscontract (o.a. door afschaffing van de zgn. contributie) op enkele fabrieken een gunstigen invloed geoefend op de wekelijksche verdiensten der gezellen. Voor Schiedam werd gemeld, dat de loonen in enkele werkplaatsen iets gestegen zijn. Te Rotterdam werden de in de tabel opgegeven minimum-loonen, welke sedert het vorige jaar over het geheel niet gestegen zijn, nog meer algemeen ingevoerd; slechts in sommige fabrieken zijn enkele loonen verhoogd, hetgeen zijn oorzaak vond in de omstandigheid, dat enkele nieuwe of veranderde modellen of merken van betere kwaliteit vervaardigd werden, waarvoor iets meer betaald werd. Te Utrecht waren de loonen over het geheel dezelfde als in het vorige jaar. Voor zoover hier en daar eenige loonsverhooging voorkwam, betrof deze meestal een stukloon, dat te voren lager was dan bij de meeste patroons voor gelijksoortigen arbeid pleegt gegeven te worden.

In de sigarenfabrieken te Alfen werd gedurende de wintermaanden van het afgeloopen jaar '/2 uur korter gewerkt dan in den winter van 1908. Te Amsterdam is de arbeidsdag in verschillende sigarenfabrieken met 1 uur verkort. Werd vroeger in deze fabrieken door het zgn. vaste personeel (plakkers, sorteerders, enz.) in den regel later begonnen en later geëindigd dan door de sigarenmakers, bij het invoeren van de bovenbedoelde verkorting is er naar gestreefd voor alle categorieën van werklieden een meer uniforme indeeling van den arbeidsdag te verkrijgen. Te Arnhem werd in een sigarenfabriek gedurende 9 maanden des Zaterdags niet gewerkt, teneinde te voorkomen, dat door gebrek aan werk een gedeelte van het personeel zou moeten worden ontslagen. Te 's-Hertogenbosch ging de invoering van machinale beweegkracht in de tabakskerverijen gepaard met verkorting van den arbeidsdag. In de tabaksfabricage te Schiedam verviel het vroeger eindigen op Zaterdag, terwijl in het afgeloopen jaar ook geen namiddagschafttijd (5—5x/2)

meer werd gehouden.

Alfen c.a. (K), Amsterdam (T), Arnhem (Vg), Delft c.a. (Vg), Dordrecht e.a. (Vg), s-bravenhage e.a. (Vg), Groningen (Vg), Haarlem (Vg), 's-Hertogenbosch c.a. (Vg), Kampen (1), Leeuwarden (K), Leiden (Vg), Nijmegen (Vg), Botterdam (T), Schiedam (Vg) en Utrecht (T).

Verduurzaamde levensmiddelen (Fabricage van—). Te Dordrecht ontvangen de vaste werklieden weekloonen en de losse (seizoen-) arbeiders uurloonen, terwijl huisarbeid (het schoonmaken van groenten) per hoeveelheid of gewicht betaald wordt. Te Leiden worden de loonen voor het vaste mannelijke personeel eveneens per week berekend, doch zijn de koks werkzaam tegen jaarloonen, terwijl aan het vaste vrouwelijke personeel uurloonen worden uitgekeerd, behalve aan de meisjes, die de blikslagers behulpzaam zijn; deze genieten weekloonen. De losse werkvrouwen, die in den drukken tijd buiten de fabriek werkzaam zijn voor het schoonmaken van groenten, ontvangen haar loon per gewicht of per hoeveelheid. Voor 's-Hertogenbosch werd gemeld, dat het gewone personeel werkzaam is tegen uurloonen en dat voor het schoonmaken van groenten stukloonen worden uitgekeerd. Te Haarlem wordt het loon deels per uur, deels per maand berekend, terwijl ten slotte voor Rotterdam werd opgegeven, dat alle werklieden werkzaam zijn tegen weekloonen, uitgezonderd de verlezeressen, wier loon per dag berekend wordt. De uitbetaling van de loonen heeft wekelijks plaats, behoudens de volgende uitzonderingen. Te Haarlem ontvangen de werklieden, wier loon per maand berekend wordt, hun loon maandelijks. Ook met de koks te Leiden, die tegen jaarloonen werkzaam zijn, wordt maandelijks afgerekend, terwijl de losse vrouwen in genoemde gemeente haar loon ontvangen telkens bij het inleveren van de door haar schoongemaakte groenten.

De mededeelingen, welke van de verschillende Kamers omtrent de grootte der loonen werden ontvangen, zijn vervat in het staatje op blz. 185.

In één fabriek te Leiden ontvangen de magazijnmeisjes, de blikslagers, hulpblikslagers en de meisjes, die de blikslagers behulpzaam zijn, resp. f 0,90—f 1,80, f 0,40, f 0,20 en f 0,10 als premie voor elke 1 000 afgeleverde blikken. Het vaste mannelijke personeel onvangt bovendien nog 1 cent extra voor het sluiten van

1 000 blikken, flesschen of potten, terwijl de losse werkvrouwen, voor zoover zij tegen uurloonen werkzaam zijn, van 15 Juni—15 September 1 cent per uur meer ontvangen, opdat zij in dien drukken tijd niet plotseling zullen wegblijven. Bovendien genieten alle vaste werklieden met minstens een half jaar dienst

2 vrije dagen per jaar met behoud van loon, terwijl met kermis en Nieuwjaar