door de andere op dien dag om 12 uur 's middags in plaats van om 7 uur 's avonds met werken begonnen wordt. In de olieslagerijen staat het bedrijf des Zondags den geheelen dag stil, zoodat daar de wisseling der ploegen geen moeilijkheden biedt als in de hiervoor genoemde bedrijven.

In de tabaks- en sigarenindustrie wordt het strippen van tabak, dat geen zelfstandig onderdeel van het bedrijf vormt en geen bepaald ambacht is, door behoeftigen thuis verricht. Deze huisarbeid is dan ook hoofdzakelijk te beschouwen als een middel tot leniging van armoede. Voorts komt het in dit bedrijf ook vaak voor dat door sigarenmakers voor eigen rekening na fabriekstijd thuis gearbeid wordt teneinde hunne inkomsten te vermeerderen. Men zou dezen huisarbeid clandestiene huisindustrie kunnen noemen. De patroons hebben n.1. hun gezellen het voor eigen rekening werken verboden, daar zij er concurrentie van ondervinden. De sigaren vinden den meesten afzet in „kroegen". Ook de gezellen-organisaties keuren deze soort huisarbeid af. Verdere bijzonderheden kan de Kamer niet mededeelen, daar de huisarbeid aan alle controle ontsnapt. Voorts wordt ook voor de groote gisten spiritusfabriek huisarbeid verricht. In dat bedrijf worden n.1. door oude arbeiders, die pensioen van de fabriek genieten, thuis zakken genaaid, waarin de gist verpakt wordt Van veel beteekenis is deze huisarbeid echter niet.

Sedert het vorige jaar stegen de loonen van de arbeiders in de zeepfabricage en de werklieden in de tabaks- en sigarenindustrie met reSp. 10 en 5 pCt., waarvan de oorzaak gezocht moet worden in den toenemenden bloei, waarin deze bedrijven verkeeren. De loonen van koek- en banketbakkers en van de gezellen in de beide coöperatieve broodbakkerijen werden resp. met ± 10 en ± 6 pCt. verhoogd terwijl voorts ook aan de werklieden in den schorsmolen eenige loonsverhooging werd toegekend. Daarentegen viel voor leerlooiers, behalve in één onderneming, sedert het vorige jaar een daling van de loonen te constateeren van 5 pCt., een gevolg van ongunstige bedrijfstoestanden.

In sommige sigarenfabrieken, waar uitbreiding van personeel plaats vond, werd de arbeidsdag sedert 1907 met 1 uur per dag ingekort, terwijl in het leerlooiersbedrijf (behalve in één onderneming) de werkdag bij wijze van proef met '/2 uur werd verkort. Voorts zou ook met betrekking tot het broodbakkersbedrijf in zeker opzicht van eenige verkorting van den arbeidsduur gesproken kunnen worden. Werd nl. in 1907 in dit bedrijf in enkele gevallen nog op Chr. feestdagen gewerkt, in 1908 kwam dit niet meer voor. —

Ten slotte deelde de Kamer nog het volgende mede betreffende de beide in haar gebied bestaande coöperatieve broodbakkerijen, waarover in dit overzicht meermalen gesproken werd. De ééne coöperatie staat op het standpunt van den klassenstrijd; de andere huldigt de R.-K. beginselen. Naar de meening der Kamer stellen beide hierdoor grenzen aan haren bloei. De R.-K. coöperatie geeft geen publiciteit aan hare bedrijfsuitkomsten. De andere maakte blijkens haar laatste jaarverslag in 1908 een winst van f 3500 —. Van deze winst komt 30 pCt. (vroeger 33'/3 pCt.) ten bate van de arbeidersbeweging; 20 pCt. (vroeger 33'/3 pCt.) wordt besteed voor reserve, terwijl 50 pCt. (vroeger 33'/3 pCt.) aan de leden-verbruikers wordt uitgekeerd, hetgeen een rente van 4'/2 pCt. op het verbruik vertegenwoordigde. Deze coöperatie stichtte voor hare leden een fonds tot uitkeering van brood bij ziekte van het hoofd van het gezin. De wekelijksche contributie voor dit fonds bedraagt 2 ets. bij een broodverbruik van f 1,— of minder per week en voorts 1 cent meer voor elke f 0,50 broodverbruik meer. Indien men minstens een half jaar gecontribueerd heeft, heeft men recht op gratis brood gedurende ten hoogste 20 weken. Op 1 October 1908 telde het fonds 182 leden. Gedurende het le halfjaar van zijn bestaan werd aan contributie ontvangen f 333,—, terwijl aan 20 leden in totaal f 118, aan brood werd uitgekeerd.

's-Gravenhage. ') — Over het algemeen worden de loonen in het gebied dezer Kamer per week berekend. Alleen winkelbedienden in suiker- en banketbakkerijen, evenals volslagen paksters in cacao- en chocoladefabrieken, ontvangen maandloonen, terwijl het' loon voor kuipers in bierbrouwerijen per halve maand berekend wordt. Bakkers in suiker- en banketbakkerijen worden per week of per maand betaald. Sigarenmakers en vormers in cacao- en chocoladefabrieken verrichten stukwerk.

Aan het personeel in jenever- en likeurstokerijen worden met Nieuwjaar,

i) De secretaris der Kamer deelde bij het inzenden van dit verslag mede, dat de daarin voorkomende gegevens z.i. niet betrouwbaar zijn en dat de Kamer hoopt, door het instellen van een enquete over net volgende jaar nauwkeuriger inlichtingen te kunnen verstrekken.