In de kleigemeente Adorp ~ ~ ~ Bedum Baflo ~ Usquert

~ ~ laagveengemeente Lemsterland ~ ~ zandgemeente Achtkarspelen „ ~ ~ Anlo (Dr.) ~ ~ ~ Beilen (Dr.)

~ ~ veenkolonie Opsterland ter grootte van 12.000 in het landelijk gebied, of 60 %. 2500 ha is bosch,

Ambt Hardenberg. In het bizonder wenschte ik nog te wijzen op de gemeente Ambt Hardenberg ter grootte van 16.646 ha, met ongeveer 14.500 inwoners, zonder één kern van beteekenis. In de hoofdplaats Heemse woonden in 1930 585 inwoners, nu wellicht ruim 600. Het grootste dorp is Lutten, waarvoor ik naar afbeelding 5 verwijs: hier wonen circa 1100 menschen in 250 woningen aan weerszijden van de Dedemsvaart gerijd. Van de reeds genoemde 14.500 inwoners wonen rond 4000 in de kernen en 10.500 in het landelijk gebied, of bijna 70 %, waarbij te bedenken valt dat nog een uitgestrekt gebied onontgonnen is.

Van r93Ö—1940 verschenen in het landelijk gebied: | 66 boerderijen grooter dan 5 ha, 34 grooter dan 2 ha,| 18 grooter dan i ha (60 aan zandwegen); | 100 arbeiderswoningen, waarvan 49 aan zandwegen; | 180 woonhuizen, waarvan 25 met winkel: 53 verrezflj aan J

20 werkplaatsen zonder bijbehoorend woonhuis en 5 zomerhuisjes;

in de kernen werden gebouwd 82 woningen, waaronder 13 met winkel.

In deze gemeente zijn derhalve op vrij groote schaal

woont 29 % der bevolking in het landelijk gebied

25% „ 20% „ 19% „

40% „ 53% „

68% „ „ „ „ 80% „

23.065 ha woonden van de ruim 20.000 inwoners rond moeras of water, dus geen cultuurland.

landarbeiderswoningen (met overheidssteun) aan zandwegen verrezen, te midden van het landelijk gebied. Ook de gemeente Weststellingwerf, waar in 1930 van de 18.291 inwoners maar ongeveer 6000 in de kernen woonden en de overige 12.000 gedeeltelijk langs de verharde wegen hebben gebouwd, maar overigens aan zandwegen en wegjes, slooten en wijken, kortom overal, is een plaatsje in dit overzicht waard. Voor Noordwolde met het „Oostersche” en ..Westersche” veld, waar honderden woningen vrijwel systeemloos zijn verrezen, is enkele jaren tevergeefs getracht een plan vast te stellen, De raad verwierp het met algemeene stemmen, ik leed hier mijn eerste en, gelukkig, eenige nederlaag.

Nu heerscht in deze uitgestrekte gemeente slechts de bouwverordening, die bouwvrijheid geeft ten opzichte van de plaats, waar men bouwen wil, zoowel als van den aard van het gebouw, dat men daar wenscht op te richten.

In de gemeente Weerselo (O.) woonden van de 6579 inwoners in 1930, 330 in de hoofdplaats en éénige kern, en dus 6249 in het landelijk gebied.

Door de gemeente Emmen met haar bijna 30.000 ha groot gebied en 50.000 inwoners, waarvan in het hoofd-

Afb. 4. Boelenslaan (gemeente Achtkarspelen)

Verklaring

+ --I—+ Gemeentegrens

Hl Bestaande landelijke bebouwing

■ Ontworpen wegen

(J. W. Verdenius, Hattem)