een meer aanhoudende voorziening althans in woning-tekorten door overheidsinstanties: nu zal de geheele productie onder sterke leiding en controle staan: regelmatig verloopen, en daarbij van een schaal zijn die wij ons nauwelijks kunnen voorstellen: één woning per zooveel minuten heeft Dudok ons onlangs voorgerekend !

Dit is ook de groote achtergrond van den Bergerhof: maar hij heeft er zijn frischheid, onbevangenheid, niet bij ingeboet. Zeker, de opzet is weloverwogen en verantwoord, maar hij bewaarde daarbij iets speelsch; de strakke gespannenheid van de uit velerlei redelijk overleg gegroeide oplossing is er wat gevierd: men beleeft er nog iets van de blijde animo waarmee het werd opgezet en tot stand gebracht: zorgen en zwarigheden worden ons gespaard.

Verdieping

Dat ligt aan den goeden eensgezinden geest die den opzet leidde; en dat uit zich al dadelijk in twee primaire onderdeden: de aanleg in strookenbouw en het woningtype, beidlß naar mi|n meening getuigend van een ondernemend optimisme

De strookenbouw is vermoedelijk gekozen als vereenvoudiging van den bouw. Er zijn nu slechts twee typen, die onderling nog sterk overeenkomen. Maar er is uit den strookenbouw heel wat gehaald. De schikking is vrij, de aanleg is als een korte pauwenveer: in het oog ligt de kleine kleuterschool. Strengheid is vermeden, toch blijft men overal georiënteerd.

Vooral de hoofd-as is zeer geslaagd (afb. 3): de koppen der strooken staan rustig en toch zonder pijnlijke strakheid aan de zachtgébogen (iets te veel gebogen) straat.

Jammer dat de totaalaanleg zoo klein is: men krijgt sterk het verlangen naar afsluiting of nog liever voortzetting: wat in de richting der weiden niet is uitgesloten. Het prachtige uitzicht op de duinen wordt dan wat opgeschoven. Wel verre van dat de aanleg eentonig zou zijn, is mijn indruk veel meer, dat het motief van herhaling heel wat verder kan worden doorgevoerd. De randstraten zijn nu het minst geslaagd: wij zijn eigenlijk nog niet aan een rand toe.

Begane grond

De details zijn prettig; de ligging der kleuterschool en de open hof in het zuiden (hoewel op zichzelf niet zoo bizonder passend bij strookenbouw) zijn dankbare aanvullingen. Op de glooiende plantsoenstrooken kom ik bij het type nog nader terug.

Sousterrain

Nu het woningtype. Uit den vermoeienden stroom varianten voor het in ons land zoo belangrijke eengezinsrijenhuis bezinken twee hoofdrichtingen: een waarbij de keuken of woonkeuken het verkeers-middelpunt van het gezinsleven is, en een waar dit naar een meer neutraal bestemde ruimte; gang of trap, is overgebracht. Ge herkent gemakkelijk de accenten: het eerste getuigt van een domineerend gezinsleven, het tweede legt meer nadruk op de vrijheden der leden: het eerste leeft nog sterk op het platteland, het tweede trekt geheel op het burgerlijke, dat in de stad is geboren.

De tweede groep beleeft in den Bergerhof een toppunt, hier zijn alle vertrekken uitsluitend van trapportalen bereikbaar: zij liggen elk op eigen niveau: zij ontspruiten om de beurt uit het trappenhuis als vrijstaande bladeren uit een stengel.

Afb. 2. Woningtype; schaal 1 : 200

Misschien gaat dit zelfs den rasechten burger te ver: men kan eenvoudig niet door het eene vertrek naar het andere gaan. Maar het is zeker consequent: en daarbij uitermate beknopt. Hier wordt geen ruimte verspild aan gangen of portalen!

Bovendien ontstaat een ruime kelder tot veelzijdig gebruik: als bijkeuken, als bergplaats en ter vervanging en verbetering van de anders gebruikelijke „kelderkasten”.

Uitbouwen bij gebouwen zijn ~vanzelf” verdwenen. Ik ben niet blind voor de bezwaren, maar zie hier toch ook een stap vooruit.

Het vraagt eenige offers: wij moeten afzien van het gezellige en prettige element van een directe verbinding tusschen twee kamers, en ons de moeite getroosten van een achttal treden tusschen kamer en keuken of kamer en slaapkamer. (Maar ook slechts acht treden tusschen keuken en kelder).

Natuurlijk is dit voor gezinnen met zwakke, oude of gebrekkige huisvrouwen een onoverkomelijk bezwaar: maar de groote meerderheid aanvaardt dit vrij vlot.

~Het went gauw” hoorde ik nogal eens.

Door het verspringen van den scheidingsmuur boven de woonkamer ontstaan binnen hetzelfde type twee woninggrootten: evenveel met twee als met drie slaapkamers. Dit is meer vertoond en voor het type geheel bijkomstig. Niet zoo staat het met den tuin. Het type brengt immers de woonkamer op halve hoogte, althans 1 m boven de straat, en de keuken aan de straat: de ingangszijde, die we gemakshalve voorzijde blijven noemen. De waschgelegenheid en berging, die anders in den tuin ruimte vindt, vindt deze nu in den kelder; maar niet te