ir&ot ota€ en

Chamberlain, die Hitler inspireerde Het is in vele kringen bekend, dat Hitler zijn inspiratie, als men dit schone woord voor een luguber bedrijf gebruiken mag, heeft te danken aan Chamberlain. Niet aan den Chamberlain, die in München een gewillig werktuig in zijn handen geweest is, maar aan een anderen Chamberlain, eveneens Engelsman van geboorte. Deze Chamberlain, met de voornamen Houston Stewart, en zoon vaneen Engels viceadmiraal, heeft, terwijl hij studeerde, een geestelijke afwijking gedemonstreerd, welke later de richting van zijn leven bepaald heeft. Hij was eenvoudig verzot op alles wat Duits was en hij zei eens tegen zijn leraar: „Ik zou een van mijn armen willen geven, als ik maar als Duitser geboren was.” Toen hij nauwelijks volwassen was, verliet Houston Chamberlain Engeland en vestigde zich in Duitsland. Hij kreeg de moeilijkheden van de Duitse taal snel onder de knie en werd een hardnekkig bewonderaar van Wagner’s muziek. Hij wijdde een diepgaande studie aan Duitse literatuur, geschiedenis, wetenschap en politiek en ten slotte aan het Duitse leger. Hij liet zich zo van de specifiek Duitse geest doortrekken, dat zelfs de brieven aan zijn Engelse vrienden in het Duits waren geschreven. Zijn boeken schreef hij eveneens in het Duits. Sommige van zijn boeken werden het evangelie vaneen bleken, fanatieken jongen man, met een scheve haarlok, die vergeefs probeerde aan een baan te komen. De vage en verwarde gedachten van dien jongen man kregen wat vorm onder de invloed van de beschouwingen van Chamberlain en aldus ging hij geloven, dat hij een zending in het leven had: de bevrijding van het Duitse volk, de vernietiging van de Joden en het bouwen vaneen Arisch bolwerk, dat niet te veroveren was. Houston Chamberlain geloofde, dat Christus geen Jood is geweest. De Duitsers, aldus redeneerde hij, waren het uitverkoren volk. Hitler’s

fanatieke bezetenheid ten opzichte van de raszuiverheid vindt zijn oorsprong in drie boeken van Houston Chamberlain: „De Arische geest”, „De grondslagen van de negentiende eeuw” en „Democratie en vrijheid”. Zij gaven uitdrukking aan Chamberlain’s overtuiging, dat de vooruitgang van de wereld uitsluitend afhing van het ras. De Europese beschaving was alles verschuldigd aan de Teutonen of Ariërs. Moeilijkheden ontstonden door de niet-Ariërs. „Joden en Germanen”, schreef hij, „dat zijnde twee grote machten, welke altijd tegenover elkaar zullen staan.” Zijn boek „Democratie en vrijheid” onderscheidde zich door de aanvallen op de parlementaire instellingen van Duitsland, Frankrijk en Engeland. In dit werk betoogt hij, dat Duitsland het parlementarisme moet doden en vervangen dooreen gedecentraliseerd staatsgezag. Inde wereldoorlog was Houston Chamberlain propagandist voor Duitsland en betoogde, dat de Entente verantwoordelijk was voor het uitbreken van de oorlog, omdat Duitsland nooit een ongerechtvaardigde oorlog zou beginnen! Toen hij in 1916 als Duitser genaturaliseerd werd, maakte hij zijn verontschuldiging, dat hij als Engelsman geboren was. Hij trouwde met Eva Wagner, de dochter van den componist. Intussen deed Hitler zich te goed aan de? inhoud van Chamberlain’s werken, welke alle elementen bevatten, die hij later in „Mein Kampf” zou uitwerken. Toen Hitler na de oorlog als partijleider een naam begon te krijgen, ontmoette hij Chamberlain in diens villa in Baireuth, het Mekka der bewonderaars van Wagner. Op 23 October 1923 hebben Chamberlain en Hitler alle kanten van het Duitse vraagstuk bepraat en Hitler zat daar als een scholier tegenover zijn leermeester. Het was Chamberlain, die hem na het onderhoud ineen brief aanspoorde tot zijn geweldpolitiek. Is het niet eigenaardig, dat het nationaalsocialisme in feite is ontstaan in het brein van een Engelsman?

Uit het land zonder grenzen

Het leven van Zamenhof (VI) Gymnasium- en studenten-jaren (slot) Op de vraag van Zamenhof aan zijn moeder, waar de manuscripten van zijn taal waren, kreeg hij geen antwoord. Bleek en met betraande ogen zweeg ze, terwijl ze haar 22-jarigen zoon over het hoofd streek. De zoon raadde de waarheid. Op een dag had zijn vader alle papieren verbrand. Deze meende uit vaderliefde te handelen en zijn zoon te „redden.” Zamenhof eiste nu van zijn vader, dat deze hem van zijn belofte zou ontslaan. Hij nam zichzelf voor, met niemand meer over zijn doel en het werk daarvoor te spreken, voor hij zijn studiën zou hebben beëindigd. Feitelijk was het verlies van zijn geschriften niet zo heel ernstig, want de taal was reeds zijn geestelijk eigendom, hij kende alles uit het hoofd. Zo hervatte hij met vuur de geliefde arbeid en zo ontwierp hij in zijn cahiers in Augustus 1881 ongeveer dezelfde taal als die van 1878. Gedurende zes jaren werkte Zamenhof dagelijks aan zijn taal, steeds verbeterende en zich oefenende. Hij vertaalde stukken van auteurs uit verschillende landen, hij schreef oorspronkelijke werken; hij las zichzelf overluid voor uit de geschreven bladzijden. Vele vormen schenen theoretisch juist, maar bleken inde praktijk ondeugdelijk. Hier was iets te zwaar, daar onwelluidend. Veel moest worden omgehakt, vervangen, verbeterd of radicaal vervormd. Later, toen zijn schepping reeds lang het licht had gezien, zouden anderen de woordenlijst willen verbeteren en willen terugkeren naar een vorm, die Zamenhof reeds als ondeugdelijk over boord had geworpen. Ook Zamenhof wist, dat sommige geschrapte woorden wetenschappelijk juister waren dan de daarna gekozene, maar een veeljarige praktijk had hem geleerd, dat de theorie niet het laatste woord mag spreken en dat alle ballast moest worden vermeden. Zo keerden echter zijn critici, zonder het te weten, terug op de weg, die de schepper van de taal al had afgelegd. Welk een ontzaggelijk geduld heeft Zamenhof moeten hebben bij deze zes jaren van zuiveringsarbeid! Hij wist, dat een grammatica en een woordenlijst niet voldoende waren om een taal te laten leven. Lang klaagde hij, dat zijn taal niet voldoende „vloeide”. Daarom begon hij woordelijke vertalingen uit andere talen te vermijden, maar trachtte rechtstreeks inde nieuwe te denken. Langzamerhand verkreeg Esperanto leven, geest, haar eigen karakter. Ze werd buigbaar, soepel en vrij als de levende moedertaal. Dit was de werkelijke geboorte van de internationale taal. Deze bestond niet uiteen verzameling levenloze woorden; hier had de hand van den meester een eigen stijl geschapen. In die samenbindende stijl legde Zamenhof veel van zichzelf, de bescheiden persoonlijkheid, die echter onuitputtelijk was in zijn volharding. Zo beïnvloedde de geest van het Esperanto ook de eerste groep schrijvers inde nieuwe taal. En dat is tot vandaag zo gebleven. De taal met haar eigen inhoud, stijl, .geest en karakter symboliseert de droom van vele onbekende harten. Een nationale literatuur begint gewoonlijk met oorlogsgedichten en -verhalen. Niet alzo Zamenhof. In vredeszangeh ging de taal uit tot het publiek, over menselijke verbroedering schreven ook de volgelingen van den Meester. Gedurende 6 jaren dus bleef de auteur over zijn werk zwijgen. Het was een moeilijke tijd, want dit verbergen kwelde hem. Daarom ging hij niet graag uit, nergens was hij aanwezig, aan niets nam hij deel. In gezelschap gevoelde hij zich een vreemde. Zo gingen de mooiste jaren van het leven voorbij. De vreugde van de studentenjaren heeft hij nooit gekend. Hij kon zich alleen staande houden, omdat het ideaal hem vasthield. Dit verborgen vuur en dit lijden in stilte schilderde hij in het gedicht: „Mia penso” (Mijn gedachte). C. K.

Op het bondskantoor te Amsterdam is een speciale „afdeling landdag” ingericht, waar men de laatste weken van Juni onder hoogspanning heeft gewerkt. Hierboven ziet men eender oorzaken van deze hoogspanning, n.l. een deel der vele duizenden spoorkaartjes bestemd voor de deelnemers aan de landdag.