Aan God behoort de aarde en haar volheid. Psalm 24:1

Üil^aak

ZATERDAG 9 DESEMBER 1933 – No. 10 32ste JAARGANG VAN DE BLIJDE WERELD

RELIGIEUS-SOCIALISTISCH WEEKBLAD

ONDER REDACTIE VAN DR. W. BANNING ADRES DER REDACTIE: BENTVELDSWEG 5 – BENTVELD

VERSCHIJNT VIJFTIG MAAL PER JAAR . 32STE JAARGANG VAN DE BLIJDE WERELD

ABONNEMENT BIJ VOORUITBETALING PER JAAR F 3.40, PER HALFJAAR F 1.75, PER KWARTAAL F 0.90 PLUS 1 5 CTS INCASSO – LOSSE NUMMERS 8 CTS POSTGIRO 21876 – GEMEENTE GIRO V 4500 – ADMINISTRATIE GEBOUW N.V. DE ARBEIDERSPERS, HEKELVELD 15, AMSTERDAM-CENTRUM

KERK EN DERDE RIJK

Volkomen doorzichtig is zeker niet, wat zich tans in Duitsland in en om de protestantse kerk afspeelt, maar enkele belangrijke dingen komen uit de konflikten toch wel naar voren. Laat mij een paar der voornaamste gebeurtenissen in herinnering brengen. Eerst trof ons de verovering van de kerk door de nationaalsocialistiese beweging der duitse Christenen, een beweging die wij om haar geestdriftige verheeriiking van de nieuwe Staatsmacht waaraan alle geweten en geloofsovertuiging onderworpen werd, niet anders dan als verraad van het Christendom hebben kunnen zien. De kerkelike verkiezingen schenen de gelijkschakeling van de kerk te bevestigen. Wij hebben verder gehoord van de beruchte Ariërparagraaf, die door de Algemene Synode der Pruisiese landskerk werd aanvaard, waardoor zij, die van niet Ariese afkomst waren of met een niet Ariese waren getrouwd, van kerkelike ambten moesten worden ontheven. Wij hebben ook gehoord, hoe een radikale vleugel eenvoudig verklaarde: Mensen met vreemde smetten in het bloed hebben in de evangeliese kerk niets te maken, noch op noch onder de kansel. Een doctor Krause wilde het hele Oude Testament afschaffen en Christus hervormen naar het heroïes model van Adolf Hitler. S.A.-troepen trokken de kerk binnen, zetten hier en daar, o.a. in Stettin, een predikant onder hun kontróle.

Wij hadden de indruk: deze stroming heerst oppermachtig, en wat zich in de kerk verzetten wil, wordt vernietigd. Wij meenden ook, dat dit volkomen logies uit de nazi-beginselen moest volgen, en zagen geen enkele reden waarom men op de kerk niet zou toepassen, wat men voor de Staat absoluut geboden achtte. Dit laatste menen wij nog. Intussen: er brak een oppositie door, van zeer grote betekenis. De vrijzinnig protestantse groep om de„Christliche Welt” heeft de nieuwe politieke toestanden aanvaard, maar steeds verklaard: ons geloof maakt de onderwerping van het Godsrijk aan Hitlers derde rijk niet

mee. Verschillende professoren van theologiese faculteiten hebben breedvoerig gemotiveerde verklaringen de wereld ingezonden, waarin de Ariërparagraaf als onbijbels en onchristelijk werd veroordeeld. Een drieduizend predikanten hebben openiik geprotesteerd tegen de toepassing van het völkische princiep, de onderwerping der kerk aan de nazi-poiitiek. Deze predikanten hebben als tegenbeweging tegen de Duitse Christenen van Hitler een eigen organisatie gesticht, de Notbund, en de 19e November is een verklaring van de kansels dezer mannen voorgelezen, waarin gezegd wordt: wij, verkondigers van het evangelie, willen niet het verwijt op ons iaden, stomme honden te zijn. Wij aanvaarden de Heilige Schrift van het Oude en Nieuwe Testament als het enige richtsnoer voor ons geloof en ons leven, wij aanvaarden de belijdenis der vaderen als hun reformatoriese uitlegging.” Hoe sterk de weerklank was, die dit verzet wekte, was voor ons buitenstaanders moeilik te beoordelen; maar buitengewoon verheugend was om te zien: er komt verzet openlik tot uiting.

Tot plotseling verleden week Vrijdag het bericht kwam: de geloofsgemeenschap der duitse Christenen wordt ontbonden, het kerkministerie treedt af, en Hitler heeft deze besluiten moeten goedkeuren. Wat dit alles betekent?

In de eerste plaats, dat Hitler een niet onbelangrijke nederiaag heeft geleden, die juist omdat zij zich niet op het rechtstreeks politieke terrein afspeelt van verre psychologiese en geestelike betekenis kan zijn. Wij hebben gelezen, dat een predikant, schrijvende over de voortgaande openbaring Gods in de geschiedenis, zwart op wit liet drukken: „Wij zien de levende God onder ons werken; in onze leider Adolf Hitler zien wij Zijn werktuig voor onze dagen.” Zo hebben tallozen in verdwaasde opwinding hem gezien. De protestantse kerk heeft tans deze afgezant Gods als zodanig afgewezen; d.w.z. de kerk breekt de verdwazing, de bijna

mythiese verheerliking van den Leider. Dit is op zichzeif al een buitengewoon belangrijk feit, ai zullen praktiese gevolgen nog niet onmiddellik zichtbaar worden.

In de tweede plaats: men zie in het verzet van de Notbund geen politiek, uitsluitend een geloofsprotest. Dat is er dan ook de eminente betekenis van. Hitlers beweging is zeker naar de verschijning een politieke, en de strijd wordt het hevigst uitgevochten in de politieke sfeer. Maar de nazi’s hebben, m.i. volkomen terecht, beweerd dat zij in wezen een geestelike beweging zijn; dat hun politiek uitvloeisel is van wereld- en levensbeschouwing. De levensbeschouwing is de wortel, waaruit de boom van de politiek wordt gevoed. Het geloofsprotest der Notbund-beweging raakt dus de wortel van het nationaal-socialisme, en is als zodanig zeer belangrijk. Ik weet heel wel, dat daarmee Hitler niet valt; ik zou mij verheugen, wanneer er óok politieke oppositie doorbrak. Maar daarop is voorloopig geen kans.

In de derde plaats: nu blijkt, hoe tragies de noodiotssituatie onzer West-Europese wereld is geworden door het 19e eeuwse kapitalisme, dat de kerk, de draagster van religieuze schatten en de arbeidersbeweging als draagster van het demokraties socialisme zo absoluut van elkaar heeft vervreemd. Het religieuze protest der kerk het op dit ogenblik enig mogelike wordt niet gesteund door de massa der arbeiders die van kerk en religie zijn vervreemd. En het socialisme, dat steeds in de sfeer der politiek bleef, histories gezien ook wel blijven moest, staat zonder een diep doordachte en gefundeerde levensbeschouwing. Wat zou het in Duitsland een versterking zijn, innerlik vooral, wanneer het religieus protest gedragen werd door de massa der arbeiders, wanneer de socialistiese idee door de religieuze volksgroepen was aanvaard. In Duitsland is dit alles vrome wens. Is het ook in ons land te laat? Hier liggen gelukkig de dingen anders. De tijd die ons nog gegeven wordt, vinde ons aktief, bereid. W. B.