hun systeem een overheidsbemoeiing, die zich tenslotte ook zou kunnen uitstrekken tot het geestelijk leven. Kan Vrijzinnig-Cliristendom met socialisme samengaan? Veel mensen geven er het levend bewijs van. De vrijheidsgedachte der vrijzinnigen sluit de broederschapsgedachte in. „Gij zijt allen broeders” staat op veel vrijzinnige kerken niet alleen als vermaning tot deemoed, maar ook als heenwijzing naar een betere maatschappij. Echte Christenen moeten anders ieven dan deze maatschappij nu te zien geeft. „Niet door kracht, noch door geweld, maar door Mijn Geest zal dat geschieden”. Dit Bijbelwoord heeft in de tegenwoordige tijd aan Christenen èn socialisten iets te zeggen. Dan zal er een mogelijkheid van samengaan kunnen komen.

Ds. J. C. Roose, orthodox Ned. Herv. Pred. te Groningen, sprak vervolgens over het „Rechtzinnig Christendom en Socialisme”. De godsdienst wordt in het Erfurter-program tot privaatzaak verklaard. De partij als geheel oordeelt zo, persoonlijk is de houding echter vaak fel tegen de godsdienst. De geest van het sociaiisme was gedrenkt in de geest der Aufklarung, de spanning tussen deze en de kerk bestond ook tussen socialisme en kerk. De kerk zelf echter miste de bewogenheid met het lot der misdeelden, richtte zich naar het ieven hiernamaals en was ook te veel verbonden met de regerende machten. De geest der kerk W'as dus in alle opzichten fel tegen de geest van het socialisme in de 19e eeuw. Kan het socialisme verlost worden van de banden, waaraan het volkomen begrijpelijk werd gebonden door haar ontstaan en zijn de kerken gebonden door bepaalde denkbeelden over cultuurstructuur? Deze laatste vraag beantwoordt spreker ontkennend. De gelovige is niet gebonden aan menselijke politieke of economische instellingen, maar aan God en Zijn woord. Juist het Calvinisme heeft met alleriei instellingen duiven breken. Het erkent God als Schepper en Heer, het is niet vastgeketend aan de 17e eeuwse cultuur. Uitspraken van De Man plaatst spreker naast die van Calvijn en besiuit, dat Christendom en Socialisme losgemaakt moeten worden van de bindingen, die niet tot hun wezen behoren.

De wereldgeschiedenis zal onze verschansingen wegspoelen. In ’t samen zoeken van Gods plan in de wisseiende tijdsomstandigheden moeten socialisten en christenen elkaar ontmoeten. We moeten ons geen illussies maken, de kloof die scheidt, is zeer breed. We zullen elkaar slechts ontmoeten in ’t samen buigen voor God.

Mevr. W. H. Kuin—Harttorff begon haar beschouwing over de „Grote ontmoeting” met de vraag: „Wat is socialisme”. Aan de socialistische beweging, ontstaan door botsing met de mensonwaardige toestanden in de 19e eeuw werd vorm en richting gegeven door de socialistische theorie van Marx en Engels. De moderne socialisten zien Marx’ voorspellingen niet steeds uitkomen, maar vinden de belangentegenstellingen in de kapitalistische maatschappij zo groot geworden, dat een voiksgemeenschap onbestaanbaar is De Plan-socialisten richten zich naar hun voornaamsten theoreticus Hendrik de Man: het plan-socialisme streeft naar rechtvaardige ordening en heeft als zedeiijke inhoud zijn drang naar gerechtigheid. Hoe is ais geheei de verhouding van ’t socialisme tot het Christendom. De eerste generatie was anti-reiigieus toch waren er ook Christen-socialisten de ontmoeting van het geheel bleef echter uit: er was aan beide zijden veel onzuiverheid en misverstand. De tweede generatie besefte reeds, dat niet alles op maatschappelijk gebied is op te lossen. De wereldoorlog deed veel wankelen, men schrok van de consequenties in Rusland. De derde generatie, geboren in de 20e eeuw, werd voor een deel naar de beweging getrokken uit gerechtigheidsdrang. Ze wist echter dikwijls geen weg met de Marxistische resten, er was te veel dogmatiek en starheid in de partij, er moest meer innerlijke beleving komen. Dit gaf De Man in zijn theorie. De belangstelling van velen voor het Christendom steeg; men zag, dat het zich niet laat vernietigen door de geweldmethoden van het fascisme. Dit maakte een ontzaglijke indruk en sommigen ontdekten de Bijbel weer. De belangstelling gaat hier echter uit naar de Christenheid, niet naar de kerk. Ais er verdere toenadering zal tot stand komen, moet er tussen kerk en socialisme veel misverstand opgeruimd worden. Men moet eikaars taal leren verstaan. Wie geleid wordt door God, zal het socialisme funderen in dat geloof. De kerk zal veel moeten veranderen, wil de socialist daarin terugkeren. Er zijn grote groepen, die totaal onwetend tegenover kerk en Bijbel staan en zelfs de eenvoudigste getuigenis niet kunnen vatten. De socialistische beweging moet als totaliteit en instituut ook veranderen: het moet de socialist niet gaan om de beweging, maar om de waarheid en gerechtigheid waarvoor hij zich heeft te buigen.

De inleidingen gaven aanleiding tot ernstige discussies, die verdiepend werkten.

Dr. Dekker, dfe in zijn inleidend woord wees op de felle machten, die christendom en socialisme bedreigen en een samengaan vorderen, sloot de bijeenkomst met dank aan de sprekers. Een volgende keer zal getracht worden, meer belangstelling uit orthodoxe en Rooms-Katholieke kring te trekken.

R.S.G. Rotterdam

Zaterdagavond 22 October sprak B. W. Schaper over de buitenlandse politiek. Veel leden en belangstellenden waren aanwezig; ook uit Poortugaal en Dordrecht.

21 November wordt de volgende bijeenkomst gehouden, waar ir. D. Tinbergen zal spreken over pacifistische volksverdediging.

R.S.G. Hengelo – Enschede – Goor

Woensdag 9 November, ’s avonds 8 uur, zal voor de R.S.G.’s in Twente, n.l. Goor, Enschede en Hengelo, spreken ds. C. C. Pijpers in de Rode zaal van het Eigen Gebouw, Pastoriestraat te Hengelo. Onderwerp is „Wapenstilstandsdag”. Wij vertrouwen vele vrienden die avond aanwezig te zien. Entree naar verkiezing.

R.S.G. Leeuwarden-Huizum

Bijeenkomst Zondag 30 October a.s., ’s middags 4 uur, in het Gebouw van de Vereniging van Vriizinnig Hervormden aan de Oosterkade. Spreker: Ds. G. K. van der Horst van Akkrum. Onderwerp: „De zin van het leven in deze tijd”. Entrée 10 ct. Werkiozen vrij.

R.S.G. Utrecht

Op onze Zondagavond-bijeenkomst op 30 Oct. a.s. zal spreken Joh. Winkler en wel over het onderwerp „De anti-Christ”. De bijeenkomst wordt gehouden in gebouw „Harmonia”, Ambachtsstraat 12. Aanvang des avonds 7 uur. Entrée 10 ct. p. p., werklozen vrij.

Zesde Arnhems Religieus-Socialisfisch weekeinde

Zaterdag en Zondag, 15 en 16 October, werd het jaarlijkse weekeinde gehouden, georganiseerd door onze R.S.G. Arnhem e. 0., weer in het prachtig gelegen Oolgaardthuis, deze keer onder leiding van onzen nieuwen voorzitter H. H. Koch. De leider van vorige jaren, K. Geertsma, heeft gemeend zich wegens zijn 65-jarige leeftijd en op doktersadvies uit het meer practische werk te moeten terugtrekken. In dankbaarheid hopen we op ander gebied van zijn werklust en kennis nog vaak te mogen profiteren.

Op de Zaterdagavond hield drs. Schaper voor ons zijn inleiding over de politieke en economische situatie in Europa. Spreker kenschetste de tijd, die wij op ’t ogenblik beleven, als één van grote politieke „aardverschuivingen”. De grote stroom van deze overgangsperiode gaat in de richting van bredere verbonden: toenadering van de volkeren, economisch, verkeerstechnisch, wat de beschavingsvormen betreft, enz. De contrasten slijten. Op deze internationalistische tendenz is het huidige, hevige nationalisme een tijdelijke, maar uiterst gevaarlijke terugslag. Een belangrijke uiting van de algemene stroom naar grotere, internationale verbanden was de Volkenbond, met het beginsel macht achter recht. Deze richting in de internationale politiek werd echter doorkruist door de belangenpolitiek van de afzonderlijke landen. In het geval Tsjechoslowakije hebben de militaire machtsfactoren in de politieke situatie de doorslag gegeven.

De Franse politiek beoogde Duitsland in te sluiten, het de weg naar Z.- en Z.0.-Europa af te sluiten. De ontbinding van de Oostenrij ks-Hongaarse monarchie en de stichting van nieuwe staten was voor Frankrijk in de eerste plaats een beveiligingspolitiek tegenover Duitsland.

Het Derde Rijk legde door systematische propaganda, door de nationale minderheden in beweging te brengen en door de onbloedige economische invasie van Schacht c.s. nauwe verbanden met deze landen, het wist hun economie aan de Duitse te binden. Zo moet ook Tsjechoslowakije zich nu instellen op Duitsland.

Frankrijk is hiertegen machteloos. Het is feitelijk teruggebracht tot een tweederangs-mogendheid. Het Engelse evenwichtssysteem gaat ook niet meer op: Frankrijk en Rusland wegen niet op tegen Duitsland en Italië. Het Volkenbondssysteem van economische sancties is sinds de laatste crisis ook verloren. Duitsland kan de weg naar de Roemeense olievelden niet meer worden afgesneden. Zeifs een aaneensluiting van Engeland, Frankrijk, Amerika, Rusland en enkele kleine staten, zou zijn overmacht nu eigenlijk alleen nog kunnen tonen in een feitelijke mobilisatie of oorlog. Hun machtsprestige is grotendeels verloren gegaan.

Bovendien moet men betwijfelen of een machtsoverwicht van genoemde landen wel een werkelijke waarde voor de vrede betekent. „Versailles” heeft het tegendeel bewezen. Maar in elk geval zou zo’n machtsoverwicht nog tijd geven aan de vrede te werken. Waarbij eerste eis is: de crisis uit de wereld helpen. Economische sanering en sociale ordening. Een economisch-gezonde Nederlandse democratie is van meer betekenis voor de vrede dan weike militaire maatregel ook.

Na de wijdingstonde op Zondagmorgen hield mr. De Jongh zijn inleiding over de geestelijke situatie in Europa. We zien een massale afwending van de geest om aan het onder-verstandelijke driften- en insttnctenleven de vrije teugel te laten.

Bij het opsporen van de oorzaken hiervan onderscheidt spreker twee groepen van tegenstellingen: sociale en geestelijke. De eerste zijn de reeds in de 19e eeuw ontstane tegenstellingen tussen proletariaat en burgerij, waarbij na de oorlog kwamen die tussen werklozen en werkenden, plattelands- en stadsbevolking, middenstand en grootbedrijf en banken. Dat bracht steeds nieuwe nood en ellende.

Dé taak van Europa zou dus zijn: opheffing van deze sociale noden. Dat dit tot dusver niet is volbracht staat in nauw verband met de geestelijke tegenstellingen in Europa. Was er in de Middeleeuwen een zekere geestelijke eenheid met de kerk als centrum, men kan nu drie grote groepen onderscheiden: de Katholieken, de dogmatische Protestanten en de buiten-kerkelijke ondogmatischdenkenden.

Nu kan practisch de opheffing van de sociale tegenstellingen alleen plaats hebben door en voor de gehele natie. De ongeneigdheid tot samenwerking heeft er toe geleid, dat geen oplossing is gevonden. Daartegenover staat nu de nood van de massa. Gevolg: de spieren spannen zich, de natuurlijke levenswil breekt zich baan, remmingen van geest en geweten worden verbroken; onderwerping van de geest aan de levenswil.

Wilt ge dit niet, wat dan? Zeker wordt nooit één van de groepen zo sterk, dat zij alleen de geest weer de leiding kan geven. Dus móeten de groepen samenwerken. Onvermijdelijk. Deze samenwerking moet gebaseerd zijn op geestelijke vrijheid als levensvoorwaarde voor de groepen en op de noodzaak de sociale noden op te heffen. Geestelijk hebben de groepen weinig gemeen; de gemeenschap zal men misschien kunnen vinden in de gemeenschappelijke eerbied voor de geest en in een diep gevoel van verantwoordelijkheid.

Na een ontspannende gezamenlijke autobustocht naar de bekende Posbank sprak ’s middags dr. Banning over het onderwerp: Naar een nieuwe Christenheid. Daaronder moet men niet verstaan een terug naar bepaalde kerken of dogma’s; die mogelijkheid bestaat in Europa niet. Maar wel houdt het in: Ie een terugkeer tot een algemeen Christelijk levensbesef; het leven willen stellen in het teken van de wederkerige dienst of van een broederlijke gemeenschap; 2e erkenning van enkele fundamentele zedelijke waarden; 3e sociale en internationale verwerkelijking van deze waarden.

Vastgelopen is de uitsluitend economische gedachtengang van het liberalisme en van het oude socialisme. Wanneer men ordening eist van het economische leven stelt men daarmee een zedelijk vraagstuk. Ook Rusland ordent, en Duitsland en Italië, maar niet elk doel en elk middel zijn zedelijk verantwoord. Vastgelopen is ook de eenzijdig-politieke gedachtengang (politiek zonder normen). Dat wordt een uitsluitende machtspolitiek en loopt uit op de chaos. Ook het politieke leven vraagt normen. Er is op ’t ogenblik zoveel reden tot pessimisme, omdat de verdragen niet gesloten worden te goeder trouw; omdat de waarheid geen gelding meer heeft; omdat men het oude, bijbelse woord gerechtigheid wil vergeten. Gerechtigheid, dat betekent, dat wij aan den mens en aan de volkeren de grondvoorwaarden voor hun bestaan willen waarborgen. Dat sluit in: le. eerbied voor het natuurlijke leven; 2e. eerbied voor de ziel; 3e. eerbied voor de gemeenschapsvormen (gezin, enz.); 4e. eerbied voor de geestelijke vrijheid. Deze gerechtigheid is nodig als grondslag voor een gezonde economische en iwalitieke ordening. Zij houdt ook in: het zich verantwoordelijk weten voor een ander.

In de socialistische beweging leeft op ’t ogenblik de gedachte, dat socialisme zonder zedelijke grondslag niet mogelijk is. Dat socialisme zonder humanisme een onding is. Dat de socialistische beweging zich mede verantwoordelijk voelt voor het humanisme betekent ook een poging om de massa aan dit geestelijk bezit in vrijheid deel te doen krijgen. Zo kan het socialisme een van de grote zedelijke krachten worden in het huidige Europa. Wanneer alle groepen van de veel-eenheid in geestelijk opzicht in ons land zich maar diep gemeenschappelijk verantwoordelijk voelen voor de goddelijke opdracht, de gerechtigheid te verwerkelijken op aarde, kunnen we spreken van: Naar een nieuwe Christenheid. H. V.

Rectificatie

In het artikel „Plattelandsproblemen” in het vorig no. is een drukfout blijven staan; in de sde alinea, 3de regei van onder, staat 7 cent per uur; dit moet zijn 4 cent.

Verder werd verzuimd, bij de plaat van de Kindermoord te Bethlehem te vei-melden, dat deze is naar een reproductie van een schilderij van Murillo, die leefde van 1616—1682.

NETTE WERKSTER BIEDT ZICH AAN

voor Donderdag van 9—5 of 9^—8 uur v. p. g. v. Br. p. a. Mevr. v Capelle, Roompotstraat 16 A’dam-Z.