Geestelijke werkers in Nederland

Een. bezoek aan architect H. Th. Wijdeveld en zijn werkgemeenschap ~Elckerlyc”

Gebonden aan de natuur

„Van de neurveus overladen atmosfeer der steden naar de bewogen stilte der natuur”. Met de aanduiding van dit contrast begint architect Wijdeveld een van de door hem geschreven prospectie voor ..Elckerlyc”. We konden dit contrast niet duidelijker ondergaan dan op de stralende morgen van een van de

eerste lentedagen, toen een benauwde trein ons snel uit het rumoerige Rotterdam bracht naar de zuivere omgeving van Lage Vuursche.

Door een rij fijne dennetjes heen zien we het langgerekte witte gebouw van „Elckerlyc”, badend in de zilveren lentezon. Het heeft maar aan een uiteinde, de woning van de familie Wijdeveid, een kiein gedeelte met verdieping. De rest van het gebouw ligt begane grond, waardoor het zich horizontaal, lang over het terrein vleit en van vele van zijn vertrekken uit een direct contact met de omliggende tuin heeft. De vormgeving is bijzonder eenvoudig en klaar, om toch vooral aan de kostelijke omgeving de eerste stem te laten en daarin niet te domineren. En waarom zou de vorm van dit witte bouwsel meer zijn dan dit? In alle eenvoud heeft het een oprechte blijheid, vooral vandaag in de zo lang gezochte zon, die het doet stralen, als om het nog sterker te doen getuigen van een triomph. En het is een triomph, want jarenlang werd gezocht en gestreden, om het plan voor deze werkgemeenschap tot werkelijkheid te brengen. De serie boekjes en prospectie van de hand van Wijdeveld, in de loop der voorafgaande jaren verschenen, zijn heel wat meer dan de nuchtere aanduiding van het ideaal, naar welks verwezenlijking gezocht werd. Zij suggereren den lezer door smakelijke vorm en enthousiaste taal iets van de onbegrensde hartstocht, waarmede architect Wijdeveld is bezield en waardoor hij zijn doel wist te bereiken.

~Keulen en Aken zijn niet in één dag gebouwd”. Maar ook de voorbereiding voor „Elckerlyc” was niet het werk van korte tijd. Het verwerkelijken van een plan, dat gedacht was in Loosdrecht, en dat op wat grotere schaal was ontworpen dan „Elckerlyc”, sprong af, toen de voorwaarden voor die verwerkelijking bijna compleet schenen. Ook een nog groter plan, dat van de Académie Européenne „Mediterranée”, kon niet tot uitvoering gebracht worden. Maar door alle stormen en moeilijkheden heen bleef Wijdeveld zich sterk

richten naar zijn ideaal, geleid door zijn rotsvast geloof in een uiteindelijke overwinning. Van een triomph mogen wij dus wel spreken, nu we het gebouw hier voor ons zien.

Daar komt hij ons tegemoet. Een sportjasje en een helder blauwe broek; het trouwe strikdasje onder een opgewekt gezicht. Hoe begint ons gesprek? Heei burgerlijk over het weer? Inderdaad, over het weer, want wie vandaag hiermee niet begint, is niet waard ervan te genieten.

„Zo had U het aan de Middellandse Zee op de Académie Européenne vrijwel dagelijks kunnen hebben”, merk ik op.

„Ja”, zegt hij, „maar ik geloof, dat me dat toch te overweldigend, te machtig zou zijn geweest. Voortdurend die pracht, daar ben ik misschien toch te veel Noorderling voor. De afwisseling van zomer en winter is hier zo geweldig boeiend, de triomph na de lange winterstrijd is zo’n heerlijkheid! Ik zou die liever niet missen”. Juist. Gebonden aan de natuur, waar dit gebouw van getuigt, maar ook gebonden aan het eigen klimaat. Er zijn genoeg architecten, die deze juist in hun werk zo fundamenteel belangrijke waarde vergaten.

We wandelen naar binnen en Wijdeveld laat ons het hele gebouw zien. Eerst het grote, ruime vertrek, dat gemeenschappelijke woonen recreatie-ruimte is. Prettig licht, met eethoek, grote haard, bibliotheek en muziekgedeelte. Daarachter sluit aan de werkruimte, waar we enige jongelui aan tekentafels bezig zien. Dit is het bureau van architect Wijdeveld, en deze jonge mensen, waarvan verschillende intern zijn, genieten hier hun opleiding in de bouwkunst. Theorie en praktijk verbonden door het meewerken aan de uitvoering van opdrachten, die aan het bureau van den architect gegeven worden. Over een poosje zullen hier ook andere takken van de beeldende kunst beoefend worden. Voorlopig beperkte een voorzichtige opzet zich tot de architectuur en wat daar nauw mee samenhangt. De keuze van deze wijze van beginnen lag natuurlijk voor den architect voor de hand. Maar tegelijk begint men met het gebied, dat datgene omvat, dat terecht de moeder der kunsten wordt genoemd en heeft men dus daarmee meteen de kern te pakken.

We horen, dat de tijd van ons wat haastig afgesproken bezoek gedeeltelijk samenvalt met die van een Zaterdagochtendles. Een bezwaar is dit voor ons allerminst, want we worden uitgenodigd, deze les of dit „praatje”, zoals Wijdeveld het noemt bij te wonen. Om een goede indruk van het werk op ~Elckerlyc” te krijgen treffen we het dus juist bizonder goed.

Een Zaterdagochtend-„praatje"

Gezellig worden krukjes in een halve cirkel geschoven en Wijdeveld begint. Het Zaterdagpraatje bedoelt een overzicht, een Indruk te geven van de cultuur-ontwikkeling van het begin van het menselijk zoeken tot aan onze tijd toe. Wijdeveid verduidelijkt zijn boeiend vertellen met handige krijt-krabbels op een tevoren tegen de wand geprikt papier. Met gespannen aandacht luistert het tiental meisjes en jongens, hoe de mens stapje voor stapje zijn veroveringen op de natuur maakt en zijn leven in vorm uitbeeldt. In de schetsen zien we de wandeling van de cultuur-centra rond de Middellandse zee en verder Noordwaarts. We komen aan onze tijd en ten siotte wordt gesproken over de nieuwe tijd, die komen gaat en waarvoor we ons hebben voor te bereiden.

De les is om voor we het weten.

Eerst begrip, dan kennis

Ja, de nieuwe tijd, die komen gaat. Hoe hebben we ons voor te bereiden? Allereerst is nodig het vormen van begrip, meer nog dan van kennis. Want het is het begrip, dat de kennis besturen moet en dat ordenend en strevend moet leiden naar de eenheid, terwijl kennis-alléén bij chaos blijft. Dit begrip is

juist zo hoog nodig voor de architectuur, die haar hoogtepunten steeds beleefde gelijktijdig met de hoogtepunten van de cultuur en in nauwe samenhang hiermee. Ook in de toekomst zal de bouwkunst, in onze dagen helaas zo veel als technisch product of als schone toevoeging gezien, deze centrale plaats hi de cultuur weer gaan innemen, de plaats, die haar logisch toebehoort. Door het zich allereerst richten op vorming van begrip, in nauw verband met het gehele wereldgebeuren rondom ons, onderscheidt „Elckerlyc” zich fundamenteel van de meeste andere opleidingsinstellingen en het is hierdoor dat de lessen meer zijn boeiende verhalen dan zakelijke opsommingen, en hierdoor ook, dat er een totaal andere sfeer gevonden wordt dan in die andere opleidings-instituten.

~Hoe stelt U zich tegenover de verschillende stromingen op religieus, sociaal en politiek gebied, waar onze tijd zo rijk aan is?”

Gezicht op „Elckerlyc”.

„We behandelen allerlei stromingen. We willen alles omvatten en begrijpen en daaruit onze houding kristalliseren. We stellen ons open voor elk zuiver geloof en voor elke oprechte overtuiging, steeds proberend, er de gemeenschappelijke kern in te zien, het centrale punt, de basis voor onze Christelijke cultuur. Door steeds de grote lijn vast te houden zien we kleine verschillen voorbij en struikelen we niet over details”.

Een voorbeeld van internationale vermaardheid

Past hier het woord „opvoeding” niet eerder dan „opleiding”? Ik denk aan Wright’s zinnen over jong Amerika, dat hij ~over-educated and under-cultured” noemt. Maar ik dank dan vooral aan „Taliesm”, in de staat Wlsconsin, de werkgemeenschap met dezelfde opzet en met hetzelfde doel, van Wijdeveld’s Amerikaanse collega, de oude Frank Lloyd Wright, en ik vraag naar het verband of het contact. We horen, hoe opgetogen Wright was over het kleine geschriftje, waarin Wijdeveld enige jaren geleden zijn gedachten uiteenzette. Vele kunstenaars en wetenschappelijke werkers namen van deze ideeën kennis, in enige landen van Europa en in Amerika en vele liepen er warm voor.

„Overal de drang naar meer georganiseerd, eenvoudiger leven. Overal de wens de verslappende, neerdrukkende geest der steden te bestrijden door vernieuwd contact met de natuur. Langzaam groeide toen de eerste groep ..adviserende vrienden”. Wij stichtten de Académie Européenne, opleiding van jongeren uit alle landen der wereld”.

In het drukwerkje, dat hiervoor verscheen, zien we dan ook onder meer de namen van Ozenfant, Mendelsohn, Hindemith voor de leiders en bijv. Berlage, Einstein, Stokowsky, Maurois, Wright en Stravinsky in het comité d’honneur. Over de grootsheid van deze opzet behoef ik verder niets te zeggen.

En hieruit groeide ~Elckerlyc”, met het eenvoudige witte gebouwtje in Lage Vuursche!

Moeten we treuren, dat een zo groots opgezet plan werd teruggebracht tot de zoveel kleinere proporties van „Elckerlyc”?

Treuren behoeft helemaal niet. We kunnen werkelijk gelukkig zijn ook met dit wat kleinere resultaat. Hier wordt gewerkt voor „de grote tijd, die komen gaat, in blijheid, ernst en vast vertrouwen.

„Als ieder, die hier vandaan gaat, van het vuur van „Elckerlyc” ook maar een klein vonkje meeneemt en de wereld indraagt, dan ben ik al tevreden en gelukkig”, zo zei architect Wijdeveld bij ons afscheid.

Ir. J. H. ALBARDA.