De Willibrord-herdenking

Een ongewone aanblik bood Dinsdag* middag de plechtige eerwaarde Dom te Utrecht: Geen kerkpubliek uit de Pro* testantse eredienst; hoogwaardigheids* bekleders der Roomse Kerk in vol or* naat, allerlei gewone geestelijken in toog, heren in stemmige jas soms met hoge hoed, onwennigen die in het ge* roes van het binnenkomen de weg zoch* ten naar hun plaats.... Ik ben eerst gaan zien naar de beide ramen van Roland Holst, die ondanks de mistige Novembermiddag boeiden en opvoer* den. Voor de kansel de microfoons van AVRO, N.C.R.V. en K.R.0., immers het hele land zou deel kunnen hebben aan de herdenking van Willibrords zendings* en beschavingswerk.... Geen verslag hier, slechts een enkele gedachte van mijn gemijmer die middag, toen je dieper dan gewoonlijk besefte hoezeer geestes* leven en vrijheid gebonden zijn aan ge* schiedenis, hoezeer zelfinkeer óok bete* kent eerbiedige aandacht voor ’t verleden.

De R.K. redenaar prof. Gerard Brom getuigde van Christus, gisteren, heden en in eeuwigheid dezelfde; prof. Huh zinga tekende iets van de gestalte die in de nevelige ochtendschemering van ons geestesleven in Nederland het zaad van hét Evangelie had gezaaid; prof. Aalders deed mij om mij heen zien toen hij weerde, dat alel groepen uit ons volk hun aandeel wilden hebben van het geess telijk erfdeel der vaderen.... ja, zo hebs ben wij het óok gezegd, en toegepast op ons socialisme.... het kan alleen sterk zijn in ons volk als het bewust leeft uit de eigen nationale geestesschatten.. .. waren er socialisten dien middag? ik had nog zo weinig bekende gezichten gezien, en keek rond mij: ja onze Utrechtse wet* houder, socialistische raadsleden, geluk* kig.... De redenaar gaat voort en spreekt van de noodzaak om te kiezen: tegen Rosenberg en het nieuwe heiden* dom, vóór roeping en bestemming van Godswege, in nomine domini, in den naam des Heren....

Dan klinkt ineens een bekende regel, door den spreker aangehaald als hij op* roept tot trouw en offer:

Gezegend hij, die tot het offer sehreit in hem wordt droom en daad herboren....

Opnieuw weet ik: een waarachtige eenheid wordt slechts beleefd in die lagen der ziel, waaruit zulke woorden, zulke waarheden opwellen. Niet in de sfeer van het verstand, of in die van economische noodzaak en politiek be* lang —• om van macht en geweld geheel te zwijgen.

Naar verhouding waren er stellig wei* nig socialisten bij de Willibrord*herden* king. Maar de ramen van Roland Holst zagen op ons neer, en de geest van Henriëtte Roland Holst werd geroepen om een oude, eeuwige waarheid duide* lijk te maken. Het beste van het socia* lisme, dat wat uit de eeuwigheid is ge* voed, leefde er die middag. En opnieuw heb ik geweten; het socialisme in ons volk kan alleen maar winnen aan inner* lijke kracht, als het deel heeft aan de schatten van het levende Evangelie....

NIEUWS VAN OVERAL

Europese Statenbond

In antwoord op een reeks vragen in het Engelse Lagerhuis, heeft Butler, de onderstaatssecretaris van Buitenlandse Zaken, gezegd, dat de Britse regering bereid is ieder voorstel te overwegen, waardoor doeltreffend een stabiel internationaal systeem kan worden verwezenlijkt, met het doel, oorlog te vermijden en internationale geschillen te regelen door vreedzame middelen.

Hij voegde hieraan toe, dat de regering op het ogenblik niet bereid is een speciale commissie in te stellen, welke het vraagstuk van een toekomstige Europese statenbond zou moeten bestuderen.

Leach, een afgevaardigde van Labour, vroeg den minister-president, of hij aan het Duitse volk zou willen mededelen, dat Engeland bereid is de mogelijkheid van een Verenigde Staten van Europa te bestuderen, als deel van de vredesvoorwaarden.

Butler antwoordde, dat dit in gedachte zal worden gehouden. Hij verklaarde er niet aan te twijfelen of het Duitse volk hoorde veel van wat in het Huis werd besproken.

In antwoord op een vraag van Mander (liberale oppositie) zeide Butler, dat het ministerie van Buitenlandse Zaken deze zaak ernstig bestudeert en hij herinnerde aan de verklaring van minister-president Chamberlain op 12 October, toen een lid van de Labour-oppositie vroeg of de bevrijding van het Duitse volk op de voorgrond zou worden geplaatst bij een formulering van het doel van de oorlog.

Voor na de oorlog

De „Christian Science Monitor” van 12 Sept. publiceert een reeks beschouwingen over de toekomst door enkele vooraanstaande Amerikaanse rechtsgeleerden. Hieraan is het volgende ontleend:

De meningen waren verdeeld over wat er zou gebeuren, wanneer de geallieerden de oorlog zouden winnen. Enerzijds meende men, dat Duitsland dan weer teruggeplaatst zou worden in de vroegere toestand yan kleine staatjes: anderzijds was men van oordeel, dat de les van Versailles begrepen zou worden, en dat men Duitsland als gelijke in het Europese concert zou beschouwen. Hoewel erkend werd, dat veel tractaten geschonden waren, werd ook toegegeven, dat er veel meer gehouden zijn, waaruit men concludeerde, dat er een streven is naar grotere stabiliteit in de internationale verhoudingen. Prof. Jessup b.v. wees op verschillende minderhedenverdragen en op het vlootverdrag van Washington, waar men zich wel aan had gehouden. Het merendeel der geschonden verdragen deed z.i. schade aan de goede verstandhouding. Geen enkel land gaat overigens geheel vrij uit. „Verdragen moeten óf een eerlijke en blijvende ordening van politieke en economische realiteiten weerspiegelen, óf geldend worden gehouden door machtsevenwicht of door collectieve actie. De beide laatste middelen zijn van geweld afhankelijk; het eerste is het geval in de Nieuwe Wereld, zelfs bij de eindregeling van het Chacoconflict.” Tenslotte pleitte prof. Jessup voor een krachtig Wereldgerechtshof.

Voor John Foster Dulles ligt het zwaartepunt van ieder nieuw verdrag in de regeling van de vreedzame wijziging (peaceful change), in de trant van art. 19 van het Handvest, dat echter nooit is toegepast, omdat de „haves” de status quo wilden handhaven. Ook het Kellogg-pact ziet hij als een middel om de status quo te handhaven; vandaar dat het is mislukt.

Walter W. van Kirk, de directeur van de ~Nationaal Peace Councü”, acht een verklaring van de verantwoordelijke staatslieden over de vrede noodzakelijk. „Tenzij de vredesvoorwaarden duidelijk omlijnd worden bekendgemaakt vóór de oorlog met groter hevigheid wordt gevoerd, zal er een ander Versailles volgen. Dit zou een catastrofe zijn, groter dan de oorlog zelf. Het handhaven van het tegenwoordig stelsel yan machtspolitiek is

het leven van geen enkelen soldaat waard.” De Ver. Staten hebben hierin een belangrijke taak. Ook zei dr. Van Kirk, dat het niet voldoende is om Hitler tot staan te brengen, maar dat de omstandigheden moeten worden hersteld, die Hitler heeft kunnen gebruiken.

„Vergeet de mensen niet!'"

Ik weet, dat er altijd mensen moeten zijn, die bereid zijn, om voor iets hogers dan zichzelf te sterven, opdat de mensheid zou leven en vooruitgaan, en het bestaan der mensen rechtvaardigen en adelen. Dat zijn de uitverkorenen ....

Een dier uitverkorenen is mijn meester in de wijsbegeerte, de Fransman Alain, die thans ook nog onder de weinigen is, die de vrijheid van hun geest tegen de besmetting van de massa-waarzin hebben bewaard. Ik vergeet nooit mijn laatste gesprek met hem, toen ik te Parijs vóór het huis van de Nouvelle Revue Frangaise van hem afscheid nam. Wij hadden lang over de nakende oorlog gepraat, en over de verantwoordelijkheid, de tekortkomingen, de ontgoochelingen en vergissingen der staatslieden tegenover hun volk en de mensheid. Tenslotte zei Alain: „Gij hebt genoeg aan politiek gedaan, om te weten, hoe moeilijk het is, zich daarbij niet te vergissen. Indien gij noch uzelf, noch anderen bedriegen wilt, moet gij maar één ding voor ogen houden: Vergeet de mensen niet!”

En de gebroken stem van den grijzen man, die ik misschien nooit meer zal horen, herhaalde nog, nadat wij reeds van elkaar afscheid genomen hadden, als een maning, die niet kon ophouden, omdat zij ’t enige en ’t laatste is, wat voor den grootsten wijsgeer van zijn wijsheid de moeite van ’t herhalen waard is: Vergeet de mensen niet!

Die raad is goed voor alle socialisten, en voor het socialisme zelf. Het zal sterven, zodra het de mensen zal vergeten, om alleen nog maar aan programma’s, kiezers, ideologische formules of organisatiebelangen te denken. Het zal blijven leven en zegevieren, indien het niet vergeet, dat het volk meer telt dan het Volkshuis, dat geen Staat ooit gelijk heeft tegen de mensen, en dat de mensen altijd gelijk hebben tegen de oorlog.

Uit Leiding, Vlaams socialistisch maandschrift, Oct. ’39, blz. 612.

Dr. Helene Stöcker zeventig jaar

Enkele onzer lezers herinneren zich misschien de naam van deze Duitse pacifiste van het anti-militairistisch congres in het voorjaar van 1921 te Bilthoven, dat zij bijwoonde en mee organiseerde. Helene Stöcker was een der eerste vrouwen in Duitsland, die de doktorstitel in de filosofie verwierven.

Reeds als jong meisje was zij een hartstochtelijke strijdster voor een nieuwe sexuele moraal en kwam zij op tegen de morele en wettelijke achteruitzetting van de ongehuwde moeder en haar kind. Na het uitbreken van de wereldoorlog echter gaf zij zich geheel aan de bestrijding van het militairisme. Zelf zegt ze van deze „omkeer”: „Ik had het gevoel, met mijn streven naar een verfijning van de sexuele moraal te hebben willen pogen versieringen in een huis aan te brengen, waarvan de vloer nog niet eens gelegd was.”

Helene Stöcker sloot zich aanvankelijk aan bij de algemene vredesbeweging; was lid, ook bestuurslid, van allerlei pacifistische organisaties; nam deel aan alle vredescongressen. Langzamerhand echter helde zij geheel over tot de geweldloosheid en de dienstweigering, daarbij steunende op Tolstoj, Gandhi en den Amerikaanse voorvechter van de slavenbevrijdlng, Garrison.

In 1933 moest zij wijken voor het Duitse geweld. Nu leeft zij als vluchtelinge in Stockholm, waar zij 13 Nov. haar 70ste verjaardag hoopt te vieren. Op deze vurige strijdster is van toepassing, wat zij zelf eens schreef over Garrison; ~dat het reeds een,troost is, te weten, dat altijd weer een Prometheus opstaat, die de fakkel van het inzicht en de menselijkheid aan het nageslacht doorgeeft.”