minerale vormen van energie transformeren in voor de mens nuttige gebruiksvormen.

Technische voorsprong, welvaart en wereldverhoudingen.

De technische voorsprong van het Westen vergrootte haar kracht enorm. Het schiep nieuwe mogelijkheden om gestalte te geven aan de menselijke drang tot ondernemen. De gehele wereld werd het werkterrein voor de activiteiten van de Europeaan. Koloniën werden goedkope leveranciers van grondstoffen. Op een later tijdstip werden zij ook belangrijk voor de afzet van het kapitaal, dat in de zich industrieel snel ontwikkelende Westerse landen werd gevormd. De gunstige klimatologische omstandigheden en de aanwezige natuurlijke hulpbronnen in de minder ontwikkelde gebieden, tezamen met een goedkoop arbeidsreservoir (de inheemse bevolkingen hadden immers slechts geringe behoeften, terwijl de technische en organisatorische kwaliteiten te weinig waren ontwikkeld om de eigen bodemrijkdom krachtig te exploiteren) vormden historisch unieke voorwaarden om een snelle industriële groei van het Westen te bevorderen. Het Westen verhandelde en veredelde de grondstoffen tot industriële artikelen. Door de toenemende productie steeg de welvaart. Het zo belangrijke proces van de kapitaalvorming kreeg haar grote versnelling. Daaruit ontstond het machtige industriële apparaat van het Westen.

De dynamische economische orde van het Westen.

Een dynamische expansieve economische orde kwam te voorschijn. Haar basis werd gevormd door de vrije, particuliere onderneming en de bescherming van het particulier bezit. Deze orde steunde op de ontplooiing van de natuurwetenschappen en haar technische toepassingen.

De maatschappelijke activiteiten pulseerden in rhythme met het ontwikkelen van nieuwe industrieën, die op belangrijke, ontdekkingen berustten. Men denke bijv. aan de vlucht die de textielindustrie nam, of aan de ontwikkeling van de stoomscheepvaart en de spoorwegen. De opkomst van de electrotechnische industrie, schiep bijv. de gloeilampenindustrie. De groei van de automobiel- en vliegtuigindustrie stimuleerde weer de bloei van de aardoliebedrijven enz.

Maar met de industrialisatie veranderde ook de structuur van de Westerse maatschappij. Het werd een geldhuishouding. Haar dynamiek wordt meer en meer beheerst door factoren die de groei en het verloop van de geldstromen in de volkshuishouding bepalen. Het productie-apparaat fungeert in dit proces als een gigantische zuig-perspomp. Daarbij worden inkomens gedistribueerd en de koopkracht weer terug gezogen, wanneer de artikelen worden verkocht.

menselijke Dierlijke Machine- Jaar arbeid arbeid arbeid 1850 15,3 % 78,8 % 5,8% 1900 10,5 % 51,7 % 37,8 % 1940 3,6% 6,4% 90,9 % 1960 geschat 2,4 % 1.3% 96,3 %

Wanneer er ophopingen van geldkapitalen, die door besparingen zijn gevormd, ontstaan, wanneer daarvoor niet direct rendabele belegging of investering in het binnen- of buitenland gevonden worden, stagneert het ingewikkelde raderwerk van het bedrijfsleven. Werkloosheid dreigt dan. Het pompmechanlsme dat zo juist werd genoemd, is ongemerkt van structuur veranderd. De technische ontwikkeling heeft ril. het karakter van de productieprocessen sterk gewijzigd.

De structuur van de maatschappij verandert en beïnvloedt haar economische groei.

De ondernemingen zijn meer kapitaal-

intensief geworden. Het aandeel van de menselijke arbeid in de totaal verrichte hoeveelheid arbeid is nog slechts een fractie van vroeger. Onderstaande cijfers geven een beeld van de ingrijpende wijze waarop de samenstelling van de totale hoeveelheid arbeid (uitgedrukt in pku), die bijv. in de Ver. Staten aan de productie werd besteed, zich heeft gewijzigd.

Als gevolg van die wijziging kunnen de bedrijfshuishoudingen, die als het ware tezamen de inkomensvorming verzorgen, steeds minder goed automatisch zorgdragen dat het evenwicht tussen inkomensvorming, besteding en rendabele afzet van de productie voortdurend bewaard blijft.

Het economisch evenwicht werd gelabiliseerd. Overheidsmaatregelen werden meer en meer noodzakelijk. De overheden moesten nieuwe functies ontwikkelen om te zorgen dat de geldmiddelen goed worden voortgestuwd en voldoende op alle plaatsen van de samenleving aanwezig blijven. Helaas viel het accent daarbij wel eens teveel op het beperken van vrijheden en initiatieven in de productieve sfeer. Door het beïnvloeden van de geldstromen kunnen de overheden bevorderen dat handelsbelemmeringen worden weggenomen, die vroeger dienen moesten om nationale industriën te beschermen. Op deze wijze zou bijv. het proces der integratie kunnen worden versneld.

stagnatie in de internationale kapitaalstroom.

Nog niet lang geleden boden koloniën en verschillende minder-ontwikkelde gebieden een goed afzetgebied voor een deel van de bespaarde kapitalen in de industrieel ontwikkelde landen. Op deze wijze werd een doorstroming van kapitaal bevorderd. De politieke emancipatie is echter een directe oorzaak dat de afzet van particulier kapitaal in de weinig ontwikkelde gebieden ernstige stagnatie ondervindt.

Kort geleden werd de International Finance Corporation opgericht. Men hoopt, dat deze nieuwe instelling een goed instrument zal zijn om de doorstroming van kapitalen te bevorderen. Daardoor kan misschien een schadelijke ophoping van kapitaal op de binnenlandse markten worden voorkomen, welke het interne, economische evenwicht ernstig zou kunnen verstoren.

Een nieuwe fase in de groei van de wereld wijzigt de betrekkingen tussen de volkeren.

De diepere achtergrond voor het optreden van deze ongunstige factoren in de dynamische economische orde van het Westen, moet worden gezocht in de noodzakelijke, concrete gevolgen die de verdere ontwikkeling van de wereldtrend heeft. De Westerse volken hebben die wereldtrend op een voor him specifieke wijze vorm gegeven. Zij brachten een nieuwe industriële techniek en een daarbij passende sociale en economische De rest van de wereld is thans bezig op andere naar haar eigen wijze concrete gestalte te geven aan die wereldtrend. Deze vormen zullen verschillen van die van het Westen. De politieke en economische ordening in die gebieden zal daarbij worden aangepast aan het eigen cultuurpatroon. Het stramien daarvan wordt ge-

vormd door het klimaat, de geografische

ligging, de verstandelijke ontwikkeling van de bevolking, de aanwezigheid en omvang van de natuurlijke hulpbronnen, de grootte en vorm van het beschikbare kapitaal, kennis en leiderschap, de zeden en gewoonten, tradities en geloof. De wereldtrend vormt de raad die daarin het eigen patroon weeft.

De toegenomen wederzijdse afhankelijkheid in de wereld, vooral onder invloed van de geweldige ontwikkeling van de verkeersen communicatiemiddelen, confronteerden het Westen binnen korte tijdsbestek zeer intensief met de levensvormen en ideeënwereld in andere gebieden. Het Westerse bestaan blijkt daarmede plotseling zeer duidelijk verbonden te zijn. Dit schept een complexe situatie, die nog weinig overzichtelijk is. Het ziet er echter naar uit dat het accent valt op de noodzaak wederkerig meer rekening te gaan houden met de belangen van andere volkeren wil men internationaal goede en stabiele betrekkingen ontwikkelen. Groeps-, ja zelfs nationale belangen worden door de feitelijke situatie in een nieuw kader geplaatst, in het perspectief van een wordende wereldgemeenschap.

VAN DER LELY

' EEN WEEK MET JONGEREN IV

Behalve die lezingen en de hier niet behandelde spelen en sport, waren er nog: een excursie over de zich daartoe wel zeer lenende terreinen rond het gebouw te Kortehemmen; een forum, waar het zeer heftig toe ging, vooral toen de dienstplicht ter sprake kwam; een zeer heldere en concrete lezing over het industriegebied oostelijk Friesland; een spel, een soort taferelenspel, waarin evenzeer voorbereid als geïmproviseerd het thema van deze werkweek werd uitgebeeld op basis van de gehouden boekbespreking; een samenvatting ten slotte van de jongeren zelf van alles waar ze mee bezig geweest waren.

Alles bij elkaar is dat zoveel, dat, zou ik het u beschrijven. Tijd en Taak een dubbelnummer zou moeten laten verschijnen. Ik zal me dus beperken en alleen noemen wat beslist genoemd moet worden.

En dat is eerst, dat eigenlijk allen zeiden nog nooit zo met elkaar geleefd te hebben. Ze kenden elkaar min of meer van school en klasse, ouderen en jongeren. Nu echter hadden ze elkaar leren kennen en beleefd ook uit gemeenschap te leven. Bij het afscheid nemen, bleek hoe onmisbaar dat is voor ons en onze tijd. Waar schieten kerk.