herstellingen en onderhoud en de voedselschaarschte, die de arbeidsverrichting der werklieden deed dalen. Hierbij werkten belangrijke loonstijgingen in dezelfde richting.

Niettegenstaande voor de kolen ongekend hooge prijzen moesten worden betaald, was de hoedanigheid als destillatiegrondstof veel minder dan voorheen. Deze hoedanigheid werd verder verminderd door de noodzakelijkheid van aanvulling van het tekort met surrogaten als bruinkool en op sommige fabrieken met hout, surrogaten, die ook weer tegen buitensporige prijzen werden geleverd.

Door de vermindering der hoedanigheid van de grondstof daalde in de eerste plaats de gasproductie per ton. Vervolgens verminderde de opbrengst in hoeveelheid der bijproducten, cokes, teer en arnmoniakwater en tenslotte gingen deze bijproducten ook in hoedanigheid belangrijk achteruit. Een groot deel der cokes werd als gruis verkregen, soms geheel als zoodanig, waardoor zelfs moeilijkheden werden ondervonden om dit bijproduct op bevredigende wijze af te zetten. Het teer kenmerkte zich door een hoog watergehalte en het ammoniakwater verminderde in de concentratie, waardoor de waarde van deze bijproducten daalde.

Tegenover deze ongunstige fabricage-uitkomsten mocht men verwachten, dat evenals bij de industrie in het algemeen in de prijzen der producten, inzonderheid der bijproducten, de noodige compensatie zoude worden verkregen. Deze verwachting had te meer grond omdat aan deze producten groote behoefte [ bestond. Aan huisbrand was een groot tekort, zoodat voor minderwaardige brandstoffen als nat hout, briketten gemaakt van nauwelijks brandbaren afval enz. zeer hooge prijzen werden j betaald. In verband hiermede zoude men voor de brandstof bij uitstek, onze cokes, hooge prijzen hebben kunnen maken. j

Eveneens was er een groote vraag naar teerproducten. De prijzen van pek, creosooltolie en andere destillaten stegen tot aanzienlijke hoogte. Aan ammoniakstikstof voor bemesting was een groot tekort, terwijl men door de rijke winsten, die het land- en tuinbouwbedrijf opleverde .in staat was hooge prijzen te besteden.

Wanneer de markt der bijproducten vrij was geweest of ook wanneer men bij de vaststelling der prijzen voldoende rekening had gehouden met eene billijke verhouding tusschen de prijzen der kolen en der genoemde destillatie producten

dan zouden, hetgeen wij in onze industrie noemen de netto kosten der kool, d. w. z. de uitgaaf aan kolen verminderd met de opbrengst der bijproducten, binnen matige grenzen gebleven zijn.

Zooals u bekend is, zijn de netto kosten in het algemeen aan geen groote schommelingen onderhevig. Stijgen de prijzen der kolen, dan stijgen ook de prijzen van cokes, teer en ammoniak; hun waarde is uiteraard afhankelijk van de waarde van de grondstof, waaruit zij bereid worden.

Wij plachten bij de beoordeeling van onzen bedrijfsgang, bij den aankoop der grondstoffen en den verkoop der producten, ons steeds rekenschap te geven hoe de netto kosten van de kool ten opzichte van ons hoofdproduct gas zouden uitkomen en hoe wij die zoo laag mogelijk konden houden. Wanneer ik hier een paar cijfers mag mededeelen, dan kan ik vermelden, dat die nettokosten per ND geproduceerd gas bij de Rotterdamsche gasfabrieken van 1906 tot en met 1914 schommelden van 0,35 cent tot 0,88 cent en gemiddeld 0,65 cent waren, terwijl de brutokosten der kolen gemiddeld 2,93 cent per M* bedroegen, De prijs der kolen drukte slechts in een verhouding van

op den kostenden prijs van het gas. 4,5

Hieruit volgt, dat de absolute kosten van steenkool van betrekkelijk geringen invloed waren op de kosten van het gas.

Van de netto-kosten der kolen ten opzichte van het gas uitgaande, komt men vervolgens tot de totale productie-kosten, door bijvoeging van arbeidsloonen, onderhoudskosten, algemeene kosten, rente en afschrijving.

Deze bedragen veranderen in normale tijden gewoonlijk slechts geleidelijk, zoodanig dat, wanneer de geproduceerde hoeveelheden aan geen groote schommelingen onderhevig zijn, hetgeen normaal het geval is, het aandeel van deze factoren in den kostenden prijs van het gas per M-* nagenoeg constant is.

Aangezien zulks met, de netto-kosten der kool, zooals boven is opgemerkt, in het algemeen ook het geval was, veranderden de totale productiekosten per M's gas slechts weinig. Hieruit volgt, dat tenslotte de verkoopprijs van het gas normaal ongeveer constant kon blijven. Zulks is niet alleen voor onze industrie maar ook voor de geheele samenleving van

In elk huis wordt nikt