dat gaat niet zonder een zeker geven of nemen.

In het éeval, dat ons bezig houdt, valt het niet te ontkennen, dat de prijzen van gas- en cokeskolen, welke zich ook richten naar tal van andere invloeden, toch in verband staan impliciet, met hetgeen de bijproducten (teer, benzol, ammoniak, zwavel, enz.) kunnen opbrengen.

Het willen winnen, of verder verwerken van een bijproduct, dat men ook verloren zou kunnen doen gaan, noodzaakt tot het maken van bijkomstige kosten, die men moet kunnen goedmaken. Indien de winning van ammoniak geen winst zou overlaten, is het volkomen begrijpelijk, dat bijv. de gasfabrikanten het door' den gasstroom verder zouden laten meenemen naar de zuiverkisten, waarvan de goede werking er door zou worden verbeterd en dat zij niet zouden trachten alle oorzaken van

verlies bij de koeling, wassching, berging en eigenlijke verwerking van het ammoniakwater te vermijden.

De bereiding en de verkoop van een bijproduct sluit wisselvalligheden en diverse kosten in zich, waarmede voor een bruto kostende prijs in de fabriek geen rekening kan worden gehouden. Wij hebben deze beschouwingen neergelegd in onze tabel IV, waarin wij gemiddelde cijfers hebben gegeven, welke

betrekking hebben op een gasfabriek van middelmatige grootte.

Het is merkwaardig te constateeren, dat de hypothetische becijferingen, welke men heeft opgesteld ten aanzien van het sulfaat, dat volgens het HABER-proces in Frankrijk gemaakt zou kunnen worden, voor zoover de bruto kostende prijs in de fabriek betreft tot hetzelfde resultaat komen als de balansen van bestaande bedrijven.

Afb. 14.

Men lette er op, dat wij ons tot den kostenden prijs van 1914 hebben bepaald, omdat de tegenwoordige koersen nog te onstabiel zijn dan dat men betrouwbare cijfers kan geven, welke over een zeker tijdsverloop kunnen gelden. Men wil vaak een gemiddelde coëfficiënt gebruiken om uit de prijzen van voor den oorlog die van thans te berekenen. Naar onze meening is voor de meeste gasfabrieken deze coëfficiënt dichter bij 3,8 dan bij 3,6. Men

verlieze vooral niet uit het oog, dat de wisselkoers en de transportkosten op een formidabele wijze zij het een tijdelijk iets het oeconomisch evenwicht hebben verstoord voor wat zeker product betreft, waarvan de grondstoffen worden geimporteerd, zooals zwavelzuur en dat alleen al transportkosten tot in het buitensporige de prijzen van bepaalde materialen van lage waarde, zooals kalk, opdrijven.