De werkloosheid onder de bouwvakarbeiders in de oorlogsjaren hield nauw verband met de schaarschte aan en de duurte van de bouwmaterialen. Ook voor den oorlog kwamen evenwel telkens perioden voor van even omvangrijke werkloosheid ; het rapport van de Staatscommissie over de Werkloosheid biedt dienaangaande overvloed van gegevens.

Samenwerking tusschen de werkgevers en de arbeiders kan op dit gebied, naar onze meening, slechts afdoende resultaten opleveren, wanneer zij leidt tot een georganiseerd bedrijf, dat in zijn wezen steeds meer wordt een gesocialiseerd bedrijf, waaraan is toevertrouwd het voldoen aan de maatschappelijke behoefte aan voortbrengselen der bouwnijverheid. De telkens weerkeerende, neen, eigenlijk voortdurend, hetzij dan in afwisselenden omvang, bestaande werkloosheid in de bouwvakken is hoofdzakelijk een gevolg van de anarchie, die op dit gebied heerscht. Zelfs de scherpe seizoenwerkloosheid in het schildersbedrijf gevolg van het aantrekken van bijzonder veel arbeidskrachten in tijden van het jaar, die zich voor het uit voeren van bepaalde soorten werk bijzonder leenen of waarin het publiek volgens oud gebruik het werk het liefst ziet uitgevoerd, zou bij rationeele regeling door het bedrijf-beheerschende organen belangrijk beperkt kunnen worden.

De vraag naar voortbrengselen der bouwnijverheid is natuurlijk niet constant. Zij wordt beinvloed door den loop der bevolking, door het algemeene welvaartspeil, dat beslissend is voor de eischen aan oude en nieuwe woningen gesteld, door de wisselende behoeften van het bedrijfsleven, enz. Toch is er een belangrijk element van vastheid. Steeds meer wordt eene doelmatige woningvoorziening erkend als een publiek belang. Aan de woningen worden van overheidswege minimum-eischen gesteld. Bij den massalen woningbouw worden thans feitelijk reeds bepaalde typen gevolgd ; verbetering der volkshuisvesting in de toekomst wordt verwezenlijkt door de verbetering van deze typen. Het georganiseerde bouwbedrijf vindt hier den grondslag voor het pogen evenwicht te brengen tusschen het aantal beschikbare en benoodigde arbeidskrachten. De organisatie wordt zeer vergemakkelijkt, doordat in toenemende mate de bouw der volkswoningen geschiedt voor rekening van, met publiek geld werkende, woningbouwvereenigingen, zooal niet rechtstreeks voor rekening der gemeenten. Zonder dat planmatig in die richting is gewerkt, is de feitelijke toestand reeds zoo geworden, dat om het zoo eens uit te drukken de gemeentelijke woningdiensten de vraag naar woningen grootendeels beheerschen. De gemeentelijke woningdienst zal zich in de toekomst vermoedelijk steeds meer ontwikkelen tot het orgaan, dat op grond van de in de maetschappij gebleken behoeften, de beslissing zal hebben voor te bereiden, waar, in welken om vang en volgens welk type zal worden gebouwd. Deze bemoeiing zal voorshands slechts betrekking hebben op een deel, hetzij