in Duitscliland werden belast met de zorg voor arbeiders, die in het bedryf door een ongeval getroffen waren en invalide waren geworden, kwam men er toe, en dat frappeerde mij bizonder, om in een aantal fabrieken, werkplaatsen op te richten die speciaal bestemd en ingericht waren voor arbeiders, die gedeeltelijk invalide waren geworden. Op dat voorbeeld was men nooit te voren gekomen, maar toen de werkgevers stonden voor de geldelijke gevolgen en zij zich dus de vraag stelden: hoe kunnen wij dien last, die op ons bedrijf wordt gelegd, zoo klein mogelijk maken, kwamen zij op de gedachte, in het bedrijf afzonderlijke werkplaatsen in te richten waarin arbeiders, die gedeeltelijk invalide geworden waren, allerlei werk konden verrichten. Zoo zijn voor een groot deel de Genossenschaftskassen gespaard, maar nog veel meer zijn de arbeiders gespaard, die anders vrij zeker geen werk meer hadden gevonden. De ondervinding mogen wij m.i. meer algemeen toepassen. De ondernemer heeft in zijn zaak één groot doel: winst te maken, en daarbij raakt het belang van den persoon van den arbeider zeer sterk op den achtergrond. Ik wil nu niet eens spreken over de bekende feiten uit de oude Engelsche industrie, die men al bij Engels kan vinden, en waarvan ieder in deze vergadering op de hoogte is, maar het is toch wel heel sterk, dat arbeiders die in een bepaald bedrijf door een ongeval getroffen werden en invalide werden, eenvoudig op straat werden gezet, zonder dat iemand zich met hen bemoeide, zonder dat iemand vroeg of die menschen een uitkeering kregen, zonder dat iemand vroeg of iets gedaan kon worden om die menschen nog werk te verschaffen. En toch, de tijd waarin het zoo was hebben wij allen beleefd. Dat is nu veranderd, maar de ondernemer heeft zich niet uit eigen beweging met die zaak bemoeid, hij heeft de arbeiders die in zijn bedrijf een ongeval kregen, laten loopen. Zoo is het ook met de werkloosheid. Wanneer een ondernemer jaren lang een zeker aantal arbeiders in zijn bedrijf werkzaam heeft en er geschiedt iets in het bedrijf, waardoor die arbeiders werkloos worden, dan trekt de ondernemer zich van het lot van die arbeiders niets aan en hij behoeft zich daarvan ook nog niets aan te trekken. En nu zeg ik: men zal eerst ernstig gaan zoeken naar middelen tegen de werkloosheid, zoodra de werkgever daarin moet zien zijn belang, en een zeer gewichtig belang; wanneer, in één woord, het zoeken van werkgelegenheid voor de werkloozen wordt een deel van het bedrijf, wanneer het zaak wordt. Geschaft. Totnogtoe zijn er welwillende menschen geweest, die zich bezig hielden met het zoeken van werk voor werkloozen. Dat waren geen zakenmenschen, en als hetzakenmenschen waren dan hielden zij zich daarmede bezig buiten hun zaak. Zij trachtten de werkloozen te helpen, maar zij hadden niet de middelen daartoe, noch de geldmiddelen, noch de andere middelen die een fabrikant heeft in zijn bedrijf.