Mede doordat langzamerhand het normale type van den Wanderarbeiter in onbruik raakte en de rondtrekkende gezellen meer het type van den bohémien, den landlooper naderden ontstond de behoefte aan herbergen die kosteloos onderdak gaven. Omdat de industrieele ontwikkeling medebracht, dat geen enkel geschikt en bekwaam arbeider op zoek naar werk het land behoefde rond te trekken waren het alleen de mindere elementen die het oude gebruik voortzetten, waaronder zich het gewone landlooperstype mengde. De maatschappelijk mindergeschikte nam de plaats van den op ambacht reizenden vakarbeider in. Dezen huisvesting en onderdak aan te bieden tegen eigen betaling ging niet. Vandaar dat er kosteloos toegankelijke pleisterplaatsen werden opgericht, de z.g. Naturalverpflegungsstationen die zich ten koste der Herbergen zur Heimat sterk ontwikkelden. Waar het beginsel van armenzorg niet voorzat bij deze instellingen werd als betaling voor de verpleging in plaats van geld geleverde arbeid aanvaard. Aan de Naturalverpflegungsstationen werden werkverschaffingsinrichtingen verbonden of liever gezegd de Naturalverpflegungsstationen maakten plaats voor Wanderarbeitsstatten. WiLLECK-B deelt in zijn boek mede dat het plan bestond het land met een net van Wanderarbeitsstatten te overdekken die het mogelijk zouden maken den rondtrekkenden arbeider in de morgenuren door werkverschaffing (brandhout hakken, steenen kloppen, straten reinigen enz.) zijn kosten en onderdak te doen verdienen en hem ’s middags naar de naastbij gelegen instelling te doen trekken om daar zijn geluk in het vinden van werk te beproeven Natuurlijk doen die Wanderarbeitsstatten niet alleen aan werkverschaffing maar ook en vooral aan arbeidsbemiddeling zoo mogelijk in samenwerking met de andere bemiddelingsinstellingen ®). Deze bemiddeling strekt zich ook wel uit tot steunbehoevenden uit de plaats zelf, zonder dat hij Wanderarbeiter is.

Een stap verder dan de Wanderarbeitsstatten leidt naar de Arbeiterkoloniën. Dat zijn inrichtingen in wezen vrijwel gelijk te stellen met Herbergen zur Heimat en Wanderarbeitsstatten doch hierin verschillend dat de Arbeiterkoloniën er op ingericht zijn de arbeidsloozen voor langoren tijd arbeidsgelegenheid aan te bieden en hen door het wennen aan regelmatigen arbeid en geordende verhoudingen weder op den weg naar

1) Dr. Cari Willeokb. Die landwirtschaftliohe Arbeitsvermittlung in Deutschland bl. 29 v. v.

2) Deze geheele aangelegenheid is zelfs in een wetteliike regeling vastgelegd (wet van 29 Juli 1907). s e s g

3) Ben inrichting van eenigszins gelijksoortigen aard kennen wij hier te lande in de Werkverschaffing van de Maatschappij voor den Werkenden Stand te Amsterdam.

Literatuur over de Arbeiterkoloniën en iu *t algemeen orer de Wanderarbeiterfiiraorge vindt men in de bibliografie opgenomen in uitgave No. 14 der Schriften des Verbandes Deutscher Arbeitsnachweise,