Eens speelde de jeugd in den vijver. Zij zwommen, stoöiden, en sprongen van den top van het uitbouwtje. Eén van hen werd ziek naar huis gedragen. Weet U wat de menschen er van zeiden? „De geest, die den vijver, slaapkamer en spreekkamer bewaakt, is kwaad." Waarom? „Omdat die ongelukkige te veel geschreeuwd en daarbij een kikvorsch gedood heeft. De noodige offerspijzen ter verzoening werden gelegd op het plekje, waar de kikvorsch zijn laatsten adem had uitgeblazen.

Nu gaan wij over tot de derde foto. In mijn jonge-jaren werd mij verteld, dat de onderaardsche gang onder dien staanden jongen verbinding gaf tusschen „Taman-Sari" en de Zuidzee. Hamengkoe-boewana I had veel over voor zijn beschermster, de Vorstin der geesten. Dit alles geloofde ik, als heiden, vast. Tot nu toe hebben de Javaansche vorsten nog eerbied voor „Kangdjeng Ratoe Kidoel”.

De „Soemoer-gemoeling” (foto no. 4) zullen wij niet overslaan, want legendarische verhalen zijn er aan verbonden.

„Soemoer-gemoeling” is een eigenaardig gebouw. Zijn uiterlijk heeft eenige overeenkomst met een klein rond fort. Dit gebouw bestaat uit twee concentrische ringmuren, door een nagenoeg plat dak onderling vereenigd. De cirkelvormige ruimte binnen de binnenste ringmuren blijft geheel open en loopt in een diepen put in den bodem uit. Deze put geeft aan het gebouw den naam van „Soemoer” {= put). De trappen op foto no. 4 hangen boven den put.

Het gebouw bezit ook een ringvormige beneden-verdieping die slechts weinig boven het oppervlak van het putwater verheven is en alleen door kleine poortjes gemeenschap met de ruimte boven den put heeft. Van elk dier poortjes stijgt een smalle trap naar boven tot in het middelpunt van de open ruimte, waar de vier trappen zich vereenigen; een vijfde van het midden naar één dier binnen-poortjes verbindt dus de beneden en boven verdieping.

Als U de gidsen vraagt, waarvoor dit vreemd gebouw vroeger diende, dan krijgt U ten antwoord: dat in de bovenverdieping gedanst, en dat uit de benedenverdieping de gamelan-begeleiding gehoord werd. Dit staat ook opgeteekend in wetenschappelijke verhandelingen over „Taman-Sari” of zooals men pleegt te zeggen