komen gerechtigd om met Weichselbaum ') te spreken van een „Deglutionstuberkulose bzw. eine durch Deglutition „sekundair (lympho-haematogen) entstandene Lungentuber„kulose", aan welke hij meent dat „eine höhere, im Kindesalter „infolge der sogenannten Schmutz- und Schmierinfektion „vielleicht sogar eine bedeutend höhere Frequenzziffer zuge„schrieben werden muss, als aus den bisherigen statistischen „Angaben hervorgeht". Ik kan niet juister den toestand beschrijven, die bij de bewoners van onze koloniën wordt aangetroffen, dan Rieder Pascha dit deed voor Turkije: „Bei der fatalistischen Sorglosigkeit mohammedanischer „Weltanschauung und bei der volkommenen Unkenntniss der „grossen Masse von der Ansteckungsgefahr werden auch „nicht die geringsten Vorsichtsmassregeln angeregt oder „beobachtet: Spuckgefasse sind unbekannt: ohtie Scheu spuckt „jeder auf den Boden, auf den man sitzt, die Mahlzeiten „abhalt und schlaft, und auf welchen die Kinder spielen."

Hoe groot het gevaar is dat alleen maar van de handen van lijders aan longtuberculose voor hunne omgeving kan uitgaan, blijkt b. v. uit een onderzoek van Graziani 2), die de handen onderzocht van 8 phthisici, welke in het ziekenhuis werden verpleegd en bij 4 daarop tuberkelbacillen vond. Het wasschen met water en zeep was niet voldoende om ze te verwijderen of te dooden, want bij 3 van de 4 lijders vond hij na deze bewerking nog tuberkelbacillen. Natuurlijk was vooraf den zieken op het hart gedrukt de gewasschen handen niet aan den mond te brengen of hunne zakdoeken daarmede aan te raken.

Onder 10 niet in een hospitaal verpleegd wordende lijders hadden er 4 tuberkelbacillen aan de handen. Van de 6

0 l. c.

°) Graziani. Sulla possibilita e frequenza d'infezione per mezzo delle mani dei tuberculosi. Ann. d' Ig. speriment. 1905. ref. Bulletin de 1' Institut Pasteur 1906.