taten van deze telkens gestelde vragen worden toegeschreven, dat de plaatsen, waar de aan pest gestorven ratten te vinden waren, eindelijk toch werden ontdekt. In de woning van bijna iederen pestlijder werden ze aangetroffen.

De reden, waarom de ratten door ons eerst laat en door den Javaan in 't geheel niet werden gevonden is deze, dat ze bijna uitsluitend huizen binnen in de bamboe's waaruit de woningen zijn geconstrueerd. Deze bamboe's zijn, nu men er eenmaal op verdacht is, gemakkelijk te herkennen aan de typische rattengaten, door deze knaagdieren in de rosten geknaagd. Fig. 19 en 20 geven een beeld van zulke openingen.

In fig. 23, 24, 25 en 26 zijn verschillende photographisch vastgelegde resultaten van het onderzoek te zien.

Tevens vestig ik de aandacht op fig. 21, waar de rattenesten gevonden werden in de groote zijbamboe's van baleh-baleh's, waarop de pestlijders werden aangetroffen, een vondst welke vele malen voorkomt. Nauwer contact tusschen mensch en rat is moeilijk denkbaar. Fig. 22 geeft eene opening tot een rattenest te zien in den wand bij het voeteneinde van een bed, waarop een pestlijder overleed.

Hoe spoediger na de ontdekking van den patiënt het onderzoek verricht werd, des te grooter was in den regel het aantal dat men vond. Snelle opruiming van cadavers, zooals in deze gewesten door insecten en andere dieren pleegt te geschieden, maakt dat na verloop van eenigen tijd weinig doode ratten meer te vinden zijn.

Het aantal levende ratten, dat bij het doorzoeken der huizen en het opruimen der rattenesten wordt gevonden, is uit den aard der zaak niet groot in vergelijking tot het werk dat daartoe moet worden verricht.

Toch moet deze opruiming van het grootste belang worden geacht en wel:

le. omdat de ratten door de onophoudelijke vernieling van hare nesten uit de huizen verjaagd worden en daardoor meer dan gewoonlijk buiten de huizen moeten