Van de verschijnselen bij auscultatie moet in de eerste plaats worden vermeld, dat de crepitatio indux ook daar niet altijd werd gehoord waar de patienten vroeg genoeg onder behandeling kwamen om dit verschijnsel te mogen verwachten; in dit opzicht hield de crepitatio redux zich meer aan den regel. Ook typisch bronchiaal ademen werd lang niet in ieder geval waargenomen, zelfs niet in gevallen, waarbij d« sectie hepatisatie aantoonde; het verschijnsel werd nog niet in de helft van alle gevallen gehoord. Dit is echter niet te verwonderen. Waar bronchiaal ademen volgens Aufrecht ') ook in typische gevallen niet zelden ontbreekt, en speciaal bij infiltraties van de bovenkwab, daar ligt het voor de hand, dat het bij onze slappe pneumonieën met asthenisch verloop veelal niet was waar te nemen. Teekenen van bronchitis waren vrijwel constant en lang niet altijd gelocaliseerd op de zieke long. Rhonclii en varianten van vesiculair ademen waren dus veelal diffuus te hooren.

Pleuritisch wrijven werd bij 27 patienten genoteerd; bij de 22 ter sectie gekomen gevallen was 21 maal pleuritis sicca aanwezig en eenmaal pleuritis exsudativa.

De pneumonieën waren in onze 132 gevallen op de vol¬

gende wijze gelocaliseerd.

Rechter long.

Bovenkwab . . 16

Middenkwab 15

Onderkwab 17

Boven- en middenkwab 2) 6

Midden- en onderkwab 15

Boven- en onderkwab 2

Geheele long 7

78

!) 1. c.

a) Waar meer dan een kwab was aangetast werd natuurlijk niet altijd het geheele aangetaste gebied op hetzelfde oogenblik ziek. maar gebeurde het meermalen dat de pneumonie zich successievelijk op verschillende deelen der long uitbreidde, daarbij een paar maal het karakter van een echte „Wanderpneumonie" aannemend.