hierbij ook nog aan de klassieke waarneming van den stationchef te Sidoardjo, die in rijstladingen in goederenwagens aan het station Prins Hendrik te Soerabaia, in het begin van 1911, groote hoeveelheden doode ratten vond.

5. Voorkomen in grobaks.

Ik zelf heb nooit gezien dat ratten in grobaks, geladen met rijst of mais, voorkomen. Men heeft echter te Malang waargenomen dat ratten sprongen uit een met mais geladen grobak. Tot welke soort deze echter behoorden (veldrat of huisrat) is niet bekend.

6. Kan de huisrat van de eene dessa. naar de andere loopen?

Deze vraag is van belang ter beoordeeling der quaestie van de verspreiding der pest van dessa naar dessa. De rat behoeft, om in de afdeeling Malang van de eene dessa naar de andere te loopen, geen groote afstanden af te leggen, daar de dessa's zeer dicht bijeen gelegen zijn (600—1000 M. is al veel).

De nieuw opgebouwde dessa Banjak in Penanggoengan was weldra met huisratten bevolkt; echter is het mogelijk, dat die er met de karren gekomen zijn.

Om deze laatste mogelijkheid uit te sluiten, heeft Dr. de Raadt in de sawah, op eenige honderde meters afstand van de naaste dessa, huisjes laten bouwen, rijkelijk van voedsel voorzien. Éénmaal gelukte het hem, daar een huisrat heen te lokken.

In het isolatiekamp van het militair hospitaal te Malang, op 180 meter van de naaste dessa gelegen, waarmede het slechts door een klein voetpad verbonden is, werden huisratten gevonden, hoewel het kamp oorspronkelijk geheel rattenvrij geweest was. Hier kan de rat dus alleen door eigen kracht gekomen zijn.

8