volgde kleiigzanderige, vochtige grond, die tot op de^naar schatting acht nieter lager gelegen plaats, waar de bronnen uit de helling te voorschijn kwamen, geheel homogeen leek. Er zou, als er lagen van verschillende geaardheid in den bodem aanwezig geweest waren, zeker op deze natuurlijke doorsnede het een en ander daarvan zijn gebleken. Is nu in dit heele terrein de bouw werkelijk zoo, dat zich onder de sawahs gemakkelijk voor water doorlaatbaar, weinig filtreerende grond bevindt, dan is het verklaarbaar, dat het sawahwater slechts langzaam van zijne bacteriën gezuiverd wordt, en dat de colibacillen zich even lang staande houden als de andere bacteriën. Immers het feit, dat in oppervlaktewater de coli- en typhusgroep zoo veel sneller verdwijnt, moet in hoofdzaak worden toegeschreven aan de werking der protozoën, met name sommige flagellaten. Het is nu, waar wij weten, dat de flagellaten — althans buiten het lichaam van hun gastheer, waar sommige parasitisch kunnen leven— veel zuurstof noodig hebben, niet al te gewaagd, te veronderstellen, dat in een geheel met water gedrenkten bodem de levensvoorwaarden voor de protozoën ongunstige zullen zijn, en dus de coli- en typhusgroepen niet eerder uit het water zullen verdwijnen dan de andere bacteriën.

Het is dus duidelijk, dat de bronnen in dit gebied, als hun water ongekookt gedronken wordt, een gevaar op kunnen leveren voor de gezondheid, met name voor typhus en andere darmziekten. Dit gevaar zal toenemen, wanneer de sawahs, die boven het gebied van de bron gelegen zijn, bewerkt worden. Soekaboemi heeft bij de Batavianen geen gunstige reputatie op dit gebied. Wellicht vindt dit feit zijne verklaring hierin, dat in het overige gedeelte van Soekaboemi de waterverhoudingen dezelfde zijn als in het gebied, dat wij onderzochten, want de meeste huizen maken gebruik van putten of bronnetjes op hunne erven. De put zal, wanneer zij niet zeer diep en van voor water ondoordringbare wanden is voorzien, natuurlijk hetzelfde water leveren als de bronnen.