deel yan den strijd te voeren. Wij kunnen, helaas, thans nog niet beweren, dat bij het ontbreken van natuurlijke dammen, door adhaesies b. v., onze kunstmatige middelen, die afstoppen en afdammen beoogen, een volkomen waarborg geven tegen algemeene peritonitis! De een moge hier meer bereiken dan de ander; de technische ontwikkeling en de persoonlijkheid van den operateur spelen ook hier een belangrijke, maar niet nauwkeurig te omschrijven rol. Moe het zij, wij allen gevoelen de behoefte aan middelen, die met zekerheid het gevaar, dat uit virulente stoffen voortspruit, kunnen afwenden. In dit opzicht mag de kamferolie zeker niet als een uitvinding van beteekenis worden beschouwd. Van de Hollandsche gynaecologen waren er slechts twee, die het, niet vóór, maar tijdens de operatie in enkele verdachte gevallen hadden gebruikt: zij waren tevreden; eenig bewijs kan daarin natuurlijk niet worden gevonden. Het is mijn meening, dat de „verscherpte wondbescherming”, die wij noodig hebben, niet gezocht zal moeten worden op den weg van rechtstreeksche bestrijding der bacteriën, maar op den weg van volmaking onzer operatie-techniek, opdat wij, beter nog dan tot heden, leeren de buikholte te beschermen tegen infectie van den geopereerden infectiehaard uit, met inbegrip van de vagina. Hierbij zal het niet inde eerste plaats aankomen op het uitvinden van nieuwe methoden, maar op de persoonlijke volmaking van de eigen techniek des operateurs. Samenvatting: Bij de laparotomie in „zuivere” gevallen hangt de afloop gelijkelijk van aseptiek en techniek af. Ter vermijding van infectie van het buikvlies zijn zeer vele der hedendaagsche methoden van desinfectie der huid volkomen voldoende, de meeste daarvan geven zelfs meer dan noodig is. Infectie door luchtkiemen en prikkeling van het buikvlies door de lucht spelen, ook onder theoretisch ongunstige omstandigheden, zoo goed als geen rol. Bij de laparotomie op patiënten met geïnfecteerde organen overtreft de beteekenis der techniek verre die der aseptiek. Terwijl de goede techniek de aanleiding tot infectie zooveel mogelijk vermindert, wordt zij zelf de meest werkzame aseptiek: de chemische, thermische en mechanische aseptiek verliezen aan beteekenis in vergelijking met de operatieve aseptiek. Onder meer is daarbij eender krachtigste wapenen het vermijden van overstrooraing van het operatiegebied met besmettelijke stoffen en het nauwkeurig afdammen of afstoppen met droog gaas. Dit gaas, dat somtijds in situ moet worden gelaten, kan nooit draineeren en behoeft dit ook meestal niet te doen; evenmin

156