die de politieke delinquenten daar onder de grond loyaal ontvingen en hun voorgingen in het zware werk dat daar moet worden verricht.

Wanneer vrouwen van politieke delinquenten van verafgelegen streken naar hier komen om hun mannen in het kamp op te zoeken, dan gebeurt het niet zelden dat zij naar Limburgse trant gastvrij in de woningen der arbeiders worden ontvangen en daar logeren. Menig intellectueel in de vrije wereld kan nog iets leren van de eenvoudige Limburgse mijnwerker, die het Christelijk gebod der barmhartigheid in praktijk weet te brengen."

Dan maken we een wandeling door de drie kampen, waar alle gevangenen volop gelegenheid krijgen hun vrije tijd nuttig te besteden. Daar zijn cursussen in de moderne talen, cursussen ter opleiding voor het middenstandsdiploma, er zijn muziek- en toneelavonden waarbij de politieke delinquenten zelf voor het nodige materiaal zorgen en de begaafden zelf optreden. Zo ontmoetten we .een jongeman die, toen hij in 1935 nog op school was het kampioenschap in welsprekendheid won en het zelfs later in Amerika tot wereldkampioen wist te brengen. In 1939 lid van de N.S.B. geworden, verscheen hij reeds spoedig voor de Radio van een Nederlandse omroepvereniging. Vocht in 1940 op de Grebbeberg, schreef een bekend boek en kwam later weer voor de Radio. Ditmaal in handen van de bezetters, die hem uitstekend konden gebruiken.... Zeven jaar gevangenisstraf luidde het vonnis.

Daar is de kappersbediende van het Leidse Plein te Amsterdam, de Gemeente-secretaris van een Gooise gemeente, de kerkschilder die verdienstelijke schilderijen vervaardigde en het hier in het kamp ook weer doet in zijn vrije tijd. De boerenzoon uit Drente die als jongeling bij de Jeugdstorm kwam, latér het voorbeeld van vader volgde en ook in de S.S. ging. Die meetrok met het machtige leger van Hitier in Rusland vocht, gewond raakte, zich overgaf en via allerlei kampen tenslotte voor zoveel jaar werd opgeborgen in de Limburgse mijnen.

Dan is er de voormalige „Vrederechter" die nog niet zo heel lang geleden in 'n stemmige toga in een der Nederlandse rechtbanken het Nederlandse recht verkrachtte en nu in een simpel mijnwerkerspak achthonderd meter diep de mijnschacht afdaalt om de kclenslag te winnen. Daar is de burgemeester uit een klein plaatsje in Drente die zich nu bewust is van zijn verkeerde zienswijze en zijn straf draagt als een man.

Beter dan waar ook komt men na twee lange vermoeiende dagen even tot rust in het kerkje van het kamp in de „Passard", waar alles vrede ademt en een prachtig schilderij, vervaardigd door de politieke kerkschilder, herinnert aan het Kruis van Golgotha, aan Christus tot Wien ook de politieke delinquent zijn schreden kan richten.

Wanneer we het kamp weer verlaten en op de heuvel van de Passard het prachtige Limburgse land overzien, terwijl een warme voorjaarszon heel dit schone landschap overstraalt, dan trekken ze weer voort, in hun lange grauwe slordige soldatenjassen.

Zingend gaan ze de mijnen tegemoet om diep onder de grond te werken En zij zingen weer.

Kompel, zeg voel je de vrijheid niet komen Kom dan naar buiten, ontwaak en geniet

Hieronder: Ook aan sportbeoefening wordt aandacht besteed.

Bovenaan: In deze zaal kunnen de gestraften kranten en tijdschriften lezen alsmede brieven schrijven. De lampen zijn door hen zelf vervaardigd.

Hierboven: Een kijkje in het kamp, waar de politieke delinquenten zijn gehuisvest. De vreedzame duiven vormen een enigszins grimmig contrast met de omgeving, die herinneringen opwekt aan

dagen van geweld.

Hieronder: Bijzonder in trek bij de gestraften zijn de toneelvoorstellingen, die geheel door eigen krachten worden verzorgd. Hier is een tafereeltje uit het zettnansstuk „De laatste reis".

In de cirkel: De rantsoenen van levensmiddelen, tabak, enzovoort zijn gelijk aan die van de vrije mijnwerkers, dit wil dus zeggen hoger dan die van de rest van de bevolking.