DE FIVEL EN HARE VERZANDING ONDERZOCHT DOOR P. M. BOS TE 'T ZANDSTER VOORWERK,
BEWERKT UIT NAGELATEN AANTEEKENINGEN
DOOR
IR J O H. VAN VEEN
Inleiding
De nagelaten stukken van P. M. Bos omvatten een aantal kaarten en een honderdtal losse aanteekeningen.
Van de kaarten zijn voornamelijk een drietal van belang.
De oudste is de gekleurde Waterschapskaart schaal i: 50000, behoorende bij „De Zeeweringen, Waterschappen en Polders in de Provincie Groningen" van Mr. C. C. Geertsema. De meeste opsporingen heeft Bos hier reeds op aangegeven, zoo b.v. het in 1917 gevonden „Oldfort" en de in het jaar daarop ontdekte verbinding van het Foxholster meer met de Scharmer Ee, terwijl eenige kantbijschriften de kaart toelichten. Deze oudste kaart een werkkaart — heb ik als een der voornaamste bronnen gebruikt bij het schrijven van het hiervolgende opstel.
De daarop volgende kaart, eveneens een werkkaart, werd op ongekleurde topografische kaarten schaal 1 : 50000 geteekend. Een teekenaar stond hem hierbij ter zijde. De kaart is met rondschnft beschreven, kantteekeningen en kleuren ontbreken. Wel staan alle terpen er op.
De derde kaart is, evenals de vorige, op topografische kaarten 1:50000 geteekend, doch nu met gekleurde inkten. Het teekenen geschiedde door een bekwaam teekenaar van een der Rijksdiensten te Den Haag. Bos was bij het teekenen ervan persoonlijk tegenwoordig en, zooals genoemde teekenaar mij verzekerde, uiterst precies in zijn leiding en toezicht. Eerst werd de lijn in potlood aangegeven, daarna zeer dun in inkt gezet en pas hierna op een bepaalde breedte gebracht, overeenkomstig de oorspronkelijke breedte van den ouden stroom of geul, welke de lijn op de kaart zou moeten voorstellen.
Enkele zaken, welke op de vorige kaarten wel voorkwamen, werden weggelaten. Zoo werd het gedeelte Damsterdiep van Winneweer tot Appingedam niet meer geteekend om verwarring te voorkomen. Ook werd de Scharmer Ee niet meer als rivier aangegeven, hetgeen m. i. volkomen K. N. A. G., XLVII.
44