dus feitelijk de Heezer Spoor slechts een misverstane Hessenspoor is (gesuggereerd door den naam Zeister Spoor naast den tegenwoordigen Utrechtschen weg). De benaming Hessenspoor in plaats van Hessenweg is in Gelderland en Overijsel een gewoon verschijnsel 23).

Van deze, meer ondergeschikte details afgezien, valt er over het stelsel der oude wegen rondom Amersfoort het volgende te zeggen. Op grond van mijn mededeelingen meent Dr. Regelink dit stelsel in twee groepen te kunnen verdeelen:

i°. Oude groep: a. Utrecht—Duitschland;

b. Dorestad—Amersfoort—Almere (Friesland?, Harderwijk?).

2°. Nieuwe groep: a. Utrecht—Overijsel, van de 17e eeuw af Hessenweg ;

b. Arnhem—Barneveld—door Amersfoort—Utrecht;

c. Arnhem—Bavoort—om Amersfoort—Amsterdam.

Deze groepeering komt mij weinig gelukkig voor. Ten eerste hebben 1 a en 2 a betrekking op denzelfden weg. De benaming Hessenweg is veel ouder dan de 17e eeuw, waaraan ik evenwel zelf vroeger eveneens het ontstaan van dezen naam heb toegeschreven. In mijn studie over de oude wegen op de Veluwe24), waarin de belangstellende lezer nog tal van andere details kan aantreffen, heb ik kunnen mededeelen dat er al in de middeleeuwen, denkelijk zelfs vóór het jaar 1000, een Hessenweg aan den Midden-Wezer bestond, gelegen in het verlengde van den Hessenweg van Utrecht. Ik meen dus thans dat de benaming Hessenweg nagenoeg zoo oud is als de weg zelf; deze verbinding tusschen de groote bisschoppelijke zetels — Utrecht, Münster, Verden — kan zeer wel uit den karolingischen tijd dagteekenen-

Wat 1 b betreft aarzel ik thans om aan het roemrijke Dorestad nog een groote beteekenis voor het wegennet in Nederland toe te schrijven. De glorie van Dorestad was zóó kortstondig en is al zóó vroeg geëindigd, dat er van de wegen naar dit emporium wellicht niet veel meer zal zijn overgebleven. Maar de Wijkerweg van Amersfoort liep in het Zuiden nog verder dan Wijk-bij-Duurstede, en zijn verlengde belandt te Tiel. Tiel echter was een hanzestad — Amersfoort heeft niet tot de hanze behoord —, en een landweg voor het goederenvervoer zal hier, evenals op de Veluwe, niet ouder zijn dan de hanzetijd, dus de late middeleeuwen. Dit neemt natuurlijk niet weg dat er wel een oude weg naar het Noorden kan hebben bestaan, waarin de verdwenen Havikerstraat een rol heeifj: gespeeld. Deze weg had zeer zeker niets te maken met Harderwijk (dat pas in de 13e eeuw voor het eerst wordt vermeld!25)), en de verbinding met Friesland blijft problematisch. Denkbaar is echter een weg als verbinding tusschen

23) Zie b.v. Bijdr. en Meded. „Gelre" XXXII, 1929, pag, 197.

24) Leyden, Fr., Oude wegen op de Veluwe. (Bijdr. en Meded. „Gelre" XLIII, 1940, pag. 93 e.v., en XLIV, 1941, pag. 21 e.v.).

25) Zie Nom. Geogr. Neerl. III, 1893, pag. 117.