verklaarbaar, maar geheel bijkomstig. Het gaf echter den Euröpeeschen waarnemer uit de verte aanleiding, hem priester of geestelijke te noemen, en daarna op grond dier valsche nomenclatuur te beweren, dat op Java o. a. door priesters recht gesproken werd.
He qadhi is wel alleensprekend rechter, maar wordt natuurlijk in zijn werk bijgestaan door handlangers; bovendien schrijft de Mohammedaansche wet hem uitdrukkelijk voor, zich telkens, wanneer het noodig blijkt, door geleerden te doen inlichten. De pengoeloe placht dan ook nooit alléén in de soerambi zijne justiciabelen te ontvangen, maar hij omringde zich met eenige assistenten, die hij koos of die in overleg met hem door den regent gekozen werden uit het hem ondergeschikte personeel der moskeedienaren. Dezen moesten het schrijfwerk verrichten en dikwijls ook de leemten in des pengoeloe's kennis helpen aanvullen. Trots het Staatsblad van 1882 is die verhouding in hoofdzaak onveranderd gebleven, zooals intieme bekendheid met tientallen van priesterraden mij geleerd heeft.
Voor de gewone zaken kon de pengoeloe het met zijn personeel steeds wel doen ; rezen er bijzonder moeilijke quaesties, dan werd op den befaamden kjahi (goeroe) eener naburige pesansantrhi een beroep gedaan om, hetzij schriftelijk, hetzij mondeling, in de soerambi zijn advies te geven. Zulke adviseurs hadden hier en daar den titel van moepti ( 2 ) (moefti)-, waren het lieden, die door vroomheid of geleerdheid grooten invloed op het volk hadden gewonnen, dan beheerschten zij vaak de pengoeloe's. Men ziet van zelf in, dat ook in zulke omstandigheden de rechtspraak toch niet collegiaal werd. Sedert 1882 is zij alleen in die zeldzame gevallen eenigermate collegiaal geworden, waar tot „leden" van den „priesterraad" een paar energieke, van den pengoeloe onafhankelijke personen benoemd werden.
• Eéne verandering heeft het Staatsblad van 1882 te weeg gebracht. Vroeger achtten zich de pengoeloe's, ook bij de uitoefening hunner rechterlijke functies, geheel afhankelijk van
(2) Zoo met name o.a. te Semarang.