scheid vinden w ij in zijne Brieven. Hoe veel stof zou liier zijn, om het ook in bijzonderheden aan te wijzen , hoe geheel daarin zijne leer is gewijzigd naar de onderscheidene vatbaarheid en behoefte der Gemeenten of personen, aan welke hij schreef. Hoe geheel anders aan de Gemeente te Rome of in Galalië , en aan die te Ephese of te Colosse ! Hoe geheel anders is zijn onderwijs aan de nog zoo vleeschelijke Corinlhiërs dan aan de eenvoudige en echter geestvolle Philippiërs! Hoe geheel zijn zijne leeringen en ■vermaningen in de Brieven aan tijiotheus en titus, naar hunne behoeften als opzienders en naar hunnen en hunner Gemeenten verschillenden toestand gewijzigd. Ja, zelfs bij dezelfde onderwerpen , tegen dezelfde verkeerde begrippen zich rigtende, wijzigt zich nog paulus leer naar bijzondere vatbaarheid; of wie merkt niet, wanneer hij naauwkeurig leest, in de hoofdleer van paulus omtrent de regtvaardiging niet uit de wet en de werken, maar uit Gods genade door het geloof, welke de hoofdinhoud is van de Brieven aan de Romeinen en Galatiërs, bij alle overeenkomst, nog eenig verschil, eene wijziging op, juist overeenkomende met den verschillenden toestand en de behoeften van eene Gemeente grootendeels uit Joden bestaande, die hunne vooroordeelen tegen de zaligheid der Heidenen nog nooit geheel hadden afgelegd, en eene andere die eerst het Evangelie van den Gekruiste gehoord en aangenomen had, maar naderhand zich door valsche broederen had laten afleiden van de waarheid en de vryheid , welke zij reeds in christus gehad had.

En gelijk de Apostelen alzoo hun onderrigt wijzigen , naar de vatbaarheid en behoefte van hen aan welke zij het gaven , zoo ontbreekt het ook niet aan uitspraken, waarin zij te kennen geven , dat zij het