«Hoe grooten invloed, ten laatste, liet geschil ovêr de vraag: of het geoorloofd zij, geweld te gebruiken in zake?i ban Godsdienst, gehad bebbe, blijkt ons, wanneer wij op het oog houden, dal van dezen tijd af in de Katholijke Kerk de regel is vastgesteld: dwing ze om in te gaan in de Kerk. En hoeveel onheil deze stelregel gebaard heeft, is allen bekend. Ook heeft dit geschil nog te weeg gebragt, dat er een twist ontstond over de bepaling van de onderlinge betrekki?ig tusschen den Slaat en de Rerk, terwijl de eene partij beweerde: wat heeft de Keizer met de Kerk te doen? en de andere: de Staat is niet in de Kerk, maar de Rerk in den Staat. Deze strijd, bij dit geschil begonnen, in latere lijden vernieuwd, wordt heden nog gevoerd, en zal misschien gevoerd worden, tot dat er geen Staat noch Kerk op aarde meer zijn zal."

Ons verslag is ten einde. — Elk zal ons, dunkt mij, toestemmen, dat het hier behandeld stuk uit de Kerkelijke geschiedenis en Patristiek een allezins gepast en belangryk onderwerp voor eene Akademische Verhandeling oplevert. De Schrijver heeft zijne taak ook op eene loffelijke wijze volbragt. Het geheel getuigt van naarstig en grondig onderzoek, van een juisten blik, gezond verstand en naauwkeurigheid in het daarstellen van geschiedkundige daadzaken en gegeven raisonnement. Vooral beviel hel ons, dat hij aan de behandeling van het onderwerp eene beschrijving van het leven en karakter van augustinus beeft laten voorafgaan, en dat hij dezelve niet maar zoo geheel op zich zelve, geïsoleerd, daar heeft heen-