Bij deze verhouding doen zich nu de drie volgende hoofdqevallen voor:
le. Men denkt zieh tusschen die beide deelen overeenstemming, aansluiting.
2e. Men denkt zich tusschen die beide deelen geen overeenstemming ze zijn met elkaar in strijd, er is afstooting.
3e. Er heerscht twijfel omtrent het verband, er is dus aansluiting en afstooting beide.
Voorbeelden :
le. Hij komt. Het kenmerk komenâ– wordt toegekend aan de zelfstandigheid, er is dus aansluiting tusschen beide voorstellingen, de handeling heeft plaats, er is overeenstemming met de werkelijkheid.
2e. Hij komt niet. Er is verband gedacht tusschen de werking komen en den bedoelden persoon, dit verband is echter weer verbroken : de beide voorstellingen stooten elkaar af, er heerscht onwerkelijkheid.
3e. Hij komt misschien. Weer is er verband gedacht tusschen het onderwerp en de werking, maar men verkeert in 't onzekere, of dit zal kunnen blijven bestaan, of dat het moet worden opgeheven ; nu eens is er aantrekking, dan weer afstooting. De werking is mogelijk.
Tusschen deze hoofdgevallen kunnen zich verschillende schakeeringen voordoen, die soms meer op 't eene, dan op 't andere gelijken en waarbij de modaliteit in hoofdzaak afhankelijk is van de volgende factoren.
I. den toon van den zin.
De eigenlijke taal is de spreektaal, de schrijftaal is enkel eene voorstelling, en dikwijls slechts eene gebrekkige voorstelling, van het gesproken woord. Eerst de spraak, het levende woord, geeft gloed en bezieling aan die doode teekens : c'est le ton qui fait la musique! De toon is met betrekking tot de modaliteit van denzin van overwegend belang, de manier, waarop de spreker zijn woorden zegt, zijn de duidelijkste aanwijzing omtrent de bedoeling dier woorden. Men lette hierbij op qualiteit en quantiteit 1), welke beide middelen echter meestal samen werken om de bedoeling ondubbelzinnig te doen blijken: eene arme vrouw, die om een aalmoes
i) Onder qualiteit verstaan we het gevoel, dat uit den toon spreekt, onder quantiteit de meer of mindere sterkte van 't geluid.