hoeveelheid. De directeur der centrale houdt omtrent dit punt in het verslag over 1911 het volgende interessante betoog.

„Hoofdzakelijk is het 'cres te danken aan de stroomafgifte voor beweegkracht, voornamelijk aan de grootindustrie, hetgeen reeds in ons vorig jaarverslag werdi voorspeld. Aan de sterke stijging van het debiet is de daling der productiekosten te danken, en deze is niet onbelangrijk, Wanneer wij de exploitatiekosten per verkochte eenheid van 4.11 cent in het eerste jaar zien dalen tot 3.40 oent in het tweede jaar en tot 2.78 cent in het derde jaar. 1)

De sterk domineerende invloed van het krachtdebiet en voornamelijk van de grootindustrie met hare lage tarieven, moest ieene daling van de gemiddelde opbrengst per verkochte eenheid ten gevolge hebben. Deze gemiddelde opbrengst bedroeg in het eerste jaar 6.83 ce"nt, in het tweede jaar 7.44 cent, in het derde jaar 6.38 cent per K.W.U., eene daling, welke eveneens in het voorgaande verslag werd voorspeld. Analoog aan hetgeen wij toen aanstipten, kunnen wij thans hieraan toevoegen, (lat de daling der gemiddelde opbrengst ons niet behoeft te verontrusten, zoolang zij is te wijten aan de toename van hét krachtdebiet, dat ons de zoozeer gewenschte regelmatige belasting van de Centrale waarborgt gedurende dag-, nacht- en zomeruren.

Tegenover de daling der gemiddelde opbrengst, staat eene daling (djer gemiddelde uitgaven per eenheid en een zooveel grooter debiet. De drie factoren te zamen hebben het batig slot der exploitatie-rekening verhoogd, waar het ten slotte toch op aankomt".

De groote zaak, waar het bij de exploitatie eener centrale op neer komt, is een doelmatig tarief, waarbij rekening wordt gehouden met de grootte van de aansluiting, maar nog meer met het aantal verbruiksuren. Ik verwijs den lezer in verband hiermede naar de krachttarieven zooals, die thans door de Gemeente Tilburg' zijn vastgesteld en waaruit te berekenen valt, dat een Tilburgsche groot-Industrieel met eene aansluitwaarde van 300 K.W. bij een gemiddelde gebruiksduur van 2000 uren per jaar, op basis van het in die gemeente gelden tarief moet betalen 3.33 ct. per K.W.U. Wanneer tnet een soortgelijk tarief de centrale hare rekening vindt, is het duidelijk, dat men ten slotte vele ook groote aansluitingen zal krijgen, temeer omdat het m. i. vaststaat, dat de electrische energie bij gelijken kostprijs, jzeer groote voordeelen biedt boven andere soorten !van bedrijfskracht.

J. J. M. H. NIJST.

1) In deze cijfers is niet begrepen het verschuldigde aan rente en afschrijving der geleende gelden, het zijn de reine productiekosten.

MEDEDEELINGEN UI7 HET CENTRAAL VERSLAG DER ARBEIDSINSPECTIE OVER 1912. — IV.

Behalve eene beschrijving der bestaande fabrieksdorpen, bevat het C. V. nog eene menigte andere gegevens

over woningtoestanden in de omgeving van plattelands-* industrieën of van Steenbakkerijen.

Dat de toestand der arbeiderswoningen daar niet zoo rooskleurig is als in de pas gebouwde, moderne tuindorpen, ligt voor de hand.

In de eerste plaats zijn deze complexen woningen veel ouder. Reeds voor 30 jaar toch begon de firma van Thiel, bij hare draadnagel-fabriek te Beek en Donk, om arbeiders te krijgen en te behouden, arbeiderswoningen te bouwen.

In dien tijd waren de eischen aan zoo'n woning gesteld heel wat lager dan thans.

Door de eventueele bewoners zelf, werden, om te beginnen, geen hooge eischen gesteld. Het peil der ontwikkeling stond in dien tijd heel wat lager dan thans, nu een 20-jarig vereenigingsleven in de arbeiderswereld, over 't algemeen, een beteren geest en iets meer ontwikkeling heeft gebracht.

Van een Woningwet, noch van eenige andere, hetzij gemeentelijke, of particuliere controle, was in dien tijd sprake. Vier muurtjes met een dak er op vormden een arbeiderswoning. Hoe het stond met de woonruimte* met de slaapgelegenheden en dergelijke, was een vraag waarom men zich blijkbaar niet bekommerde. De toentertijd bestaande wetgeving (belastingwet) werkte zelfs in de hand dat de toevoer van licht en lucht zoo beperkt mogelijk werd ingericht om aan de belasting op deuren en vensters te ontkomen.

Thans, nu al die slagboomen gevallen zijn, nu de Wet zelfs het tegenovergestelde voorschrijft worden in dezelfde streken door dezelfde fabrikanten woningen gebouwd, die, volgens het C. V. met de beste kunnen wedijveren.

Gezien de lange periode in .welke dit complex van 93 fabriekswoningen te Beek en Donk gebouwd werd, loopen de typen en daarmede de huurprijzen sterk uiteen. De laatsten varieeren tusschen f 0.60 en f 2.00 per week.

De Kon. Mij. ,,de Schelde" te Vlissingen verhuurt totaal 1293 woningen aan hare arbeiders. Al deze woningen, een jaartal van aanbouw wordt niet genoemd, schijnen te dateeren uit den lateren tijd. Met de 150 woningen door een Bouwvereeniging gesticht, doch door de Mij. beheerd, is dit in ieder geval zoo. Het type eu de afmetingen bevestigen dit, evenals de huurprijzen, welke uiteenloopen tusschen f 2 en f3.25 per week.

In verschillende andere steden en dorpen vindt men grootere of kleinere hoeveelheden fabriekswoningen. En het schijnt, dat de moderne verhoudingen in de industrie, de zucht bij de werkgevers dergelijke woningen, in grooter of kleiner aantal te hebben, opnieuw doet ontwaken. In de industrie-centra van Twenthe; bij groote sigarenfabrieken, bij allerlei andere incDustrieele ondernemin-r gen ziet men de fabriekswoning weer verrijzen. Een feit alleszins de aandacht waard, wijl, zooals later blijken zal, de arbeider door deze woning, met een band te meer aan den werkgever gebonden wordt. 1

Is onder den invloed der nieuwere ideeën en der wettelijke voorschriften, de moderne fabriekswoning, als