Met opzet werden bij de samenstelling dezer tabel die streken des lands gekozen, welke boven en onder de lijst komen te staan als de rangschikking zoodanig geschiedt dat bovenaan staat de provincie of gemeente, waar de jeugdige meest vruchtbare leeftijdsklasse betrekkelijk het sterkst bezet is en deze verder eene afdalende reeks vormt tot die streken, waar de grootste percentages worden aangetroffen in de hoogere minder vruchtbare leeftijdsklasse.

Reeds bij den eersten oogopslag doen de gegeven cijfers zien hoe de hoogere leeftijd der Katholieke gehuwde vrouwen in het noorden des lands eene natuurlijke verklaring verschaft van lagere geboortecijfers en tevens' hoe diezelfde oorzaak er toe medewerkt aan Rotterdani eene gunstige plaats te bezorgen iri de rij der steden, met betrekking tot het geboortecijfer.

Ten einde eenig inzicht te verkrijgen in de beteekenis van den leeftijd der vrouwen bij de beschouwing der huwelijksvruchtbaarheid en den invloed daarvan zoo mögelijk in cijfers tot uitdrukking te brengen, moest inaar een hulpmiddel worden omgezien, daar eene statistiek' der geboorten met inachtneming van den leeftijd der moeders niet is gemaakt.

Als zoodanig werden de gegevens gebezigd, in het jaar 1908 te 's Gravenhage verzameld door een Commissie, welker benoeming aan de Gezondheidscommissie aldaar is te danken en die tot taak had het iristellen1 van een onderzoek naar de oorzaken der zuigelingensterfte.

In het belangrijk verslag door die Commissie uitgebracht, (1) vindt men de leeftijdsklasse aangegeven van 6659 ïnoeders ten tijde der geboorte van het kind. Worden deze cijfers in verband gebracht mtet het aantal gehuwde vrouwen te "'s Gravenhage in de verschillende leeftijdsklassen op 31 December 1909 geteld, dan kunnen verhoudingscijfers worden berekend voor het aantal geboorten per 1000 gehuwde vrouwen in de verschillende leeftijdscategoriën.

Zoodoende werd het volgende gevonden!.

Verhoudingscijfers van het aantal geboorten te 's Gravenhage in het jaar 1908 per 1000 gehuwde vrouwen in onderstaande leeftijdsklass. d. moeder.

Leeftijd der moeder. Geboorten.

Beneden 30 jaar 335

Van 30 tot 39 jaar .... 189 Van 40 tot 49 jiajar 43

Neemt men ook voor de andere gemeenten gelijke verhouding aan — eene veronderstelling wier juistheid betwistbaar is, dodh welke zeker nader tot de waarheid; voert, dan verwaarloozing der ongelijke bezetting in de verschillende leeftijdsklassen — dan kan men, uitgaande van het bekend aantal gehuwde Katholieke vrouwen in de onderscheidene leeftijdsklassen, voor de provinciën en gemeenten cijfers vinden; welke aange¬

1) Kindersterfte in verband met voedingswijze en sociale omstandigheden te 's Gravenhage en Scheveningen (onderzoek 1908—1912) en middelen tot verbetering, 's Gravenhage Gebrs. Belinfante 1913, blz. 51.

ven hoe de geboortecijfers zich zouden verhouden bij gelijke productiviteit in alle deelen des Hands.

Van deze verhoudingscijfers betreffende de Katholieken worden hier alleen de hoogsten en de laagsten vermeld.

Maastricht 193. Groningen 173

Rotterdam 192. Leeuwarden 168

's Hertogenbosdh 189. Friesland 167'

Het Rijk 179.

Den draad van het betoog, — dat Friesland gokl, — weer opvattend, kan dus worden aangenomen dat in Friesland, alleen als gevolg van het feit dat daar betrekkelijk veel Katholieke gehuwde vrouwen tot de hoogere leeftijdsklassen behooren, een geboortecijfer is te verwachten, dat zich tot dat der Katholieken in het geheele land verhoudt als 167:179.

Aangezien er in het Rijk per 1000 gehuwde Katholieke vrouiwen per jaar 287 geboorten waren, zoude het geboortecijfer in Friesland bij even groote productiviteit zijn' 287X167

=268.

179

Het werkelijk aantal (241) is 10 percent lager, eene afwijking welke overeenkomt met het verschil dat reeds in de jaren 1850—1860 tusschen de huwelijks vruchtbaarheid in het Rijk en in deze proviric'ie werd geconstateerd.

Ten aanzien van het Neo-Malthusianisime zal dus voor de Katholieke Friezen zijn te eischen: vrijspraak wegens gebrek aan bewijs.

Er werden door Mr. van de Laar voorts uitvoerige beschouwingen gewijd aan den toestand in het zestiental gemeenten, van welke hierboven reeds eenige cijfers werden verstrekt en in (menig geval werd een vergelijking beproefd tusschen verschillende 'kerkelijke gezindten.

De gevolgtrekkingen ten aanzien van deze bevolkingsgroepen gemaakt kunnen evenwel niet met gelijke mate van nauwkeurigheid gecontroleerd worden als dit bij de hiervoor besproken deelen der bevolking mbgelijk bleek, aangezien wel bekend is het aantal gehuwde vrouwen beneden 50 jaar iri de onderscheidene kerkelijke gezindten, doch een statistiek betreffende het aantal geboorten met inachtnemirig der kerkelijke gezindte der möeder voor die gemeenten niet gemaakt is..

Toch aal reeds veel gewonnen zijn, indien ter waardeering van de huwelijksvruchtbaarheid — en daarom1 gaat het toch — niet gebezigd wordt het verhoudingsgetal tusschen het aantal kinderen beneden tien jaar en de geheele bevolking der groep, doch daarvoor in de plaats wordt gesteld het 'cijfer dat aangeeft het aantal Ider kinderen van die leeftijdsklasse per 100 gehuwde vrouwen beneden 50 jaar.

Worden bij vergelijking der groepen deze verbeterde kindercijfers aangewend iri plaats van de bij de provincies en gemeenten in haar geheel gebezigde correcte verhoudingscijfers, dan worden daarbij fouten gemaakt waarvan de grootte in niet geringe rriate wordt beheerscht door de kindersterfte. Deze verbeterde kinder-