. ■ ,, /., „ „7 novnper,e (bnthnh'p.M christelijke Ook van de zijde van de Hervormde kerk. De Amsterdamsche gemeente stelde, dank
De weg van het „uitzieken (de medische heilige, alge - ( ) , f I a l •• ton siechts dulden". Met dit zii de op 20 April i.1. gehouden stemming,
weg) schijnt zoo onschuldig en daarom ker'Waa!Iapu0nl^^^^^ kerk onderscheid, dat dit dulden, 't welk met orde op hare financien. Welnu, zoodra er
aanbevelenswaardig .voor alle vredelieven- lijdems sp '• 1 „„uiiptpn rechte het Roomsche beginsel strijdt, met het uit de gemeente zelve komt, wat redelijker -
de Christenen, doch hij is het allerminst, ac t ze zie oo van p . Jï„arraeer' Hervormde overeenstemt Toch de publieke wijze van haar gevraagd mag worden, is
Immers, men miskent dan ten eenenmale hiermniietsslechts gelijk7^^= maar meer- Hervormde ^ Vomsohe het onbillijk, bij den snellen groei der stad
den ernst van den toestand. Men toont waardig dan de Staat. In de .handen van formele ^7 ^1^ binnen zeKere en den voortdurenden trek van het platte-
dan niet te beseffen, hoe> groot | yLTgeestelf^ef wereldlijk gezag. grenzen als privaatz^k. Zij waakte ijverig land naar de hoofdstad, de Amsterdam-
doordat tha^0^^de praktijk onze^ Kerli ^InTze'^afcTSïï ^nLtreden legen Roonïche „stoutigheden" die mt ^gemeente alleen voor de kosten te
als Kerk den Naam des Heeren Jezus niet in deze landen tot op den tijd der kerk- tot Dat geeft een man als Ds. van Hoogen-
belijdt, maar metterdaad. ,,elke meening hervorming i P,Vnrmers heden aanspraken die het bestaansrecht huyze, die van aanpakken weet en vooral
aangaande Christus" gelijk recht geeft. Toen werd het haar door de hervormers „ C^mde voor de Indische boort (ziet dat maar eens
Er is geenerlei uitspraak in deze. En een ontstreden landskerken stempelen tot roof. En (men in zijn geschriftje) heel veel gedaan heeft,
wettig-kerkelijke uitspraak in deze is ook Niet, dat zij allen onthei , tegendeel) niet van vrijmoedigheid zich ook tot de meelevende
onmogelijk, zoolang reorganisatie ont- katholieke kerk zou kunnen zijn een kerk ^ ook Christenen buiten onze stad te wenden,
breekt, d.i. zoolang onze Kerk mist hare die wereldkerk was en als. zoodamg m een H^m^ Maar dat mocht bijv. een lichaam als de
wettige, kerkelijke organen (Class. ver- land landskerk. IV aar zij v ha(J ^ bestaansrecht van de Hervorming en Synode onzer kerk wel bewegen, om de
gadering, Provinciale Synode, Nationale de Roomsche dat was naar: e / J ■ , H vormde gezindheid in het algemeen, trom te roeren en op de beteekenis van
Synode), die alleen uitspraak zouden kun- dat recht verbeur oor ;lf0-oderii der' Zal dan de Hervormde landskerk, of laat deze zaak te wijzen en dat niet alleen ter
nen doen. Dat is het droevige en verkeerde haar ^ "fc^hap, mif liever zeggen, zal de Hervormde wille van Amsterdam zelve, maar voor
van onzen huidigen toestande Hierdoor mis h^Ve^beeld^m met den Christenheid, door het drieste optreden van heel ons nationale leven. Van Roomschen
ligt er op de Kerk ais Kerk een groote met^eiligen e g verdienstelijke de „kerk der wereld" bijzonder in onzen kant heeft men de oogen wel open. Daar
schuld, waaraan wij allen deel neb nen. vromen mensen en u rhris- +--1 „eimnoneerd niet langer durven spre- gaat de parochie-vormmg en de kerken-
Daarom hebben wij gedurig tegen dien werken, waardoor Rome God en zynCh™ tijd geïmponeerd, ^Roomsche aan- bouw regelmatig en systematisch haar
toestand te protesteeren en te trachten, tus de eere roofde, om d > - spraken wijken ? gang- En denkt nu maar niet, dat dit alleen
daarin verandering te brengen. Doen wij nemen. , , , u i (j.,t doen ;a als ze de beteekenis uit den zak der geloovigen in Amsterdam
dit niet, dan maken wij ons dubbel schuldig. Zoon misvormde (gedeformeer ) , ,J naam vergeet Als een louter komt; daar zorgt de bisschop met zijn
Daarom hebben wij vooral de houdmg ™ar ze zich van toe zonde n.etjekeerde, van haar„XtenS^vergeet ,her- advtan» wel voor.
van het Gereformeerd Synodehd zoozeer vofmd" nog een inhood he°eft,'on dat hot Hartelijk beveel ik dan ook de poging
betreurd. .. d-us °ok al& laiQQT. ' drlpliik recht dus niet slechts negatief, maar ook met van Ds. van Hoogenhuyze om tot zijn
Doch wij willen nu ook nog wijzen op (gereformeerde) nam naar goddelijk recht tegenover mis- Eltheto-kerk in de Indische buurt te
de gevaarlijke, praktische gevolgen van den die plaats m. Wvnrmde kerk vormd Als een nieuw „gereformeerd" komen, aan. Maar hij is daarmee niet
zoogenaamden „medischen weg . Zij be- Op dezen grond is de hervorm • H-iiznebt verblind tevreden. Ik evenmin. Wij zien verder,
staa§n hierin, dai men, om het kort samen van Nederland hier opgetreden als plaats- dandat w ij onzen blik in de Indische buurt
te vatten, met de eene hand afbreekt, wat vervangster van de Roomsche. hervormd" teSnover gedlor- of in plan-Zuid zouden laten vangen.
men met de andere opbouwt. Immers, wat Of eigenlijk met als plaatsvervangst o ,, er'door R0&omsche dwalin- Hier ligt een beslissende vraag voor het
is het geval? Men wil dan de Kerk her- Zy was geen andere dan de aloude ohm- meerd,b jzonder door Roomse hcdell
en voor de toekomst.
stellen door de prediking en door evangeli- telijke kerk dezer landen. Zij was dezelfde, gen gedelormeerd^ ^ eet dan zal Zal ons Volk,-dat nu al voor meer dan
satie zonder een kerkrechtelijke actie bij alleen nu in gezuiverden vor • , ., Groen's kloeke woord, de hervorming één tiende huist in de groote stad, in de
de Synode als anderszins om herstel der zegt het duidelijk: de in en p> J "Rome's drieste katholiciteitsaanspra- toekomst ontkerkelijkt en ontkerstend zijn
wettige, kerkelijke vergaderingen. Doch door ingeslopen dwaling misvo . ken niet wijken. Dan zal ze met dezen jurist en zijn geestelijk voedsel zoeken in de holle
het gevolg hiervan is, dat men wel (m hervormd. . r , bestaansrecht en al hare rechten, zeer idealen van de S.D.A.P. en de Commu-
't beste geval) eenige winst behaalt op Waar zij dan geen nieu ■'_ ' hvizonder ook de ideeele armdslaq daarvan, nistische Partij? Of zal het, moede van
het modernisme in moderne gemeenten, de oude bleef, handhaaft ze a J * 1 ' het zwerven, opgevangen worden in de
waarvan er sommigen op den langen duur dezelfde positie dezelfde gebouwen goe niet prijsgeven bezinnen, hoe ze tegenwoordig zoo wijd opengespreide
worden omgezet, maar dat, men tegelijk deren voorrechten die ze m haar mis réformatie zai hand- armen van de. „moederkerk" ? Dat beoogt
in den kring der orthodoxie, in eigen kring vormden staat had. . . , hnven7n de veelszins veranderde politieke Rome natuurlijk met haar ijverigen kerken-
dus wordt verzwakt, doordat de ortho- t Is dus o.i. niet juist om t gg > c i revolutie bouw Wanneer onze Protestantsche his-
doxie zelve voor een deel de zuigkracht dat de landsoverheid haar tot landskerk en kerkelijke verhol g Ch k' torie en traditie nog iets voor ons gelden,
naar links (bij gebrek aan een gezond, maakte. De overheid had hier niet ^ ■ - dan djent er een grootsche poging te wor-
kerkelijk leven) niet kan weerstaan en dus „maken". De landsoverheid erföêwae een den gedaan. Bij de vraag van één enkelen
verslapt en vervloeit. Er is dus winst op voudig haar als zoodanig e'1®1' t»F INDISCHE BUURT TE AMSTERDAM, predikant voor één enkele kerk kan men
modern terrein (door evangelisatie), doch mede deze hare aanspraken _ zich niet rustigjes neerleggen, al sluimerend
verlies op orthodox terrein (door onkerke- Zoo was de landskerk \ier «ok de pubüeKe 2eschriftie door mijn en handenvouwend.
Igkheid en verflauwing der grenen, „door- ke^k, ^ tver hem heer- altld platen ambtgenoot,1 Ds. van Hoo- Ziet eens op Engeland, een volk dat om
eenloopen der kleuren", zooals men het niet meerwaa^ig. met ove beide ,renJhuyz.e; die de Indische huurt tot zijn zijn nuchteren blik en zijn energieken geest
van ethisch-orthodoxe zijde zeil genoemd schende. Als:stond |-jjk heeft dezer dagen aan 10.000 adressen, ons gerustelijk tot een voorbeeld strekken
heeft^ Zoo wegen winst en verlies vrijwel gezag en heerschappij * > J 'qaaa ivmtpn Amsterdam toe- masf. Ik las dezer dagen m mijn dagblad:
tegenellaarop8 Ja, het is niet twijfelachtig, boven deze Gods Woord, waaraan beid, w^van 3000 buiten Amsterdam, J £ het «uide-
dat, indien de Kerk op deze wijze voort- overeenkomstig ieders gansch^ondersch d gezon^ ; steun zou ont- lijk deel van Londen, vermeerdert de be¬
gaat, de Kerk zich zeker hoe langer hoe denaard, onderworpen zvp J^voir' zijn uitge breiden arbeid in volking zeer sterken bedraagt nu twee en
meer in negatieve richting zal gaan be- ^ad naar recht de plaats, die de Roomsche vangen voor j g ,nwonerg ^ ^ een ha]f millioen zielen. Voor al die men-
geven en ten laatste, wat God verhoede, Kerk zich aanmatigde (f° ./(a£nnin„ „®val Tior den bouw der Eltheto-kerk, schen is maar één kerk beschikbaar. Nu
der ontbinding nabij zal zijn/Want negatieve onze vaderen, ook al had die erkenn ^Vvan men afbeelding en plan in het is dezer dagen een vergadering gehouden
leer èn onkerkelijkheid beide werken de door de overheid geenszins overal en altijd ^r^n men a^eeldmg en pla leidiSg van den Lord Mayor van
ontbinding der Kerk in de hand. Het kan in de praktijk een normaal verloop^ ) boekje ^^buurT Londen, waarin besloten werd, dat dertig
niet anders. . 1 , . ^ deze flxg en alle VooLl voortmani die buiten onze stad kerken gebouwd zullen worden. De kosten Juist de laatste 25 jaren wijzen de hier slag van de lustQrische p .itie eri^ Voo ()m een idee te krijgen daarvoor worden geraamd op 24.000 pond. genoemde gevolgen zienderoogen aan. Er historische rechten onzer Ned. Herv. K . woo , omvang van den Van dit bedrag werd door de naburige moge menige „Iderne" gemeente ortho- Dit komt «... tot steden e» d»»r partieolieren en vereenidox ziin ceworden en nu een orthodoxen onzer Ned. Geloofsbelijdenis. Zonder ae tegenwooi g Am^prdinimers zien aingen een bedrag van 17.000 pond toeprediker begeeren, dit neemt niet weg, dat erkenning, bij verwerping van art. . , is ste en ouw dat niet alleen de Room- gezegd, en de bouwcommissie heeft goed Tder de «rthooUn .elve de link,- het met allen rdeeelen grondslag d.er met ™Uoenhg, . bij^het fertrouwen, dat het ontbrekende bedrag ethische beweqinq is gegroeid en dat deze rechten gedaan. ^ ^ miar dat een man ook zal binnenkomen. Twee kerken zijn links-ethischen (wat vroeger door de ethi- Maar me dit ook erkennen moe 1, ge>s ac i ^ ^ ^ K ' wijk die het pian reeds in aanbouw, met vijf andere wordt schen niet zou zijn geschied) zich beslist Roomsche Kerk natuurlijk niet. Zij blijtt de kunst nog in den loop van dit jaar begonnen, verklaren voor „evenredige vertegenwoordt- ontkennen, dat zy misvormd zou J tprfcbnuw ook verstaat. ' terwijl er in het volgend jaar zeven op het qinq" m.a.w. aan het principieele verschil daarmee zou hebben verbeurc ce van v j celeffenheid aangrijpen om programma staan. Voor de protestanten met de modernen blijkbaar geen waarde spraak op de katholiciteit, de' a^lsP' d in het algemeen iets van kerkbouw te in onze groote steden een mooi voorbeeld." meer hechten. De „Gunningianen" zijn om de wereldkerk te zijn en hier de lands m het algemeen iets steden ziender- Zoo kwam mij, eenigen tijd geleden, een
onder de ethischen hoe langer hoe zeld- kerk. En wijl zij niet weet van. e 5 nown aroeien en niet meer, zooals nog voor artikel over kerkenbouw in Kopenhagen
zamer geworden en dit is typeerend voor van misvorming, daarom oo ^ 11 . eenii2e een 50 60 jaren op een klein en beperkt onder de oogen. Zeker, men zette daar
heel de orthodoxie. Er is een sterke zuig- recht van hervorming en re . ()(^. TV!an' staan met nauwe straten en stegen bij den uitbouw der stad geen monumentale
kracht naar links juist vanwege het voort- hervormde christenheid g I ' even nauwe grachten en kolken, gebouwen. Men begon klein. Waar een
durend gebrek aan reorganisatie. vormde kerk. en ^ benauwend vraagstuk. nieuwe buurt ontstond, stichtte men een-
Waar een gezond kerkelijk leven ont- Ze kan eenige hervormde kerk zelfs met allengs eer, benanwen buurten voudig een houten gebouw. Maar men had
breekt gaat nu eenmaal het ziekteproces dulden, dan alleen noodgedwongen, en Ziet, wanneei ™ • dt er nu vasten voet. Straks kwam m de
van he^^dividualisme hoe lange? hoe dan slechts als een scheurkerk, juister een pïaate van de noodkerk een steenen ge-
meer door: Ieder gelooft en belijdt en private vereeniging van ^eiir^akers winkels, ca^n ^^^oort. Maar.... bouw. En zoo bereikte men dan toch, dat predikt en doet, wat goed is in zijne oogen. schismatieken, zooals zehen noemt Zeker bij de ? s^menle ^ ^ ^ tusschen j 889 en 1918 24 kerken (waar-
Zoo leidt de medische weg met tot ge- kan » onde.r geen, bedmg erf? ^ Vereeniainq van Kerkvoogdijen in de Her- van de grootste een duizend zitplaatsen had
nezing, maar tot verergering der kwaal en aanvaarden pubheke hervormc e o Kerk' Amsterdam vraagt geld en de kleinste een paar honderd zitplaatsen)
straks tot algeheele ontbinding der Kerk. kerken noch ook plaatselijke J^iken. ^ twfe kerken Dat geld behoord! er bij kwamen. ,, ,
En daarom houde men de oogen wijd ge- Dat geldt dus ook van onze Ned. Her (l n te zi;n. want het heeft niet Het is met maar de vraag van een enke-
opend voor deze gevaren en ijvere een- vormde Kerk, zoowel, waar die als lands- m maJ twinti„' nieuwe kerken noodig len predikant voor zijn wijk, al telt die
drachtig, onder ootmoedig, vurig gebed, kerk, als waar die als plaatselijke kerk opdoeking van een paar oude kerken wijk alleen dan ook het abnormaal hooge
vnm- ronrnnnitatie optreedt. , r ~ / , , • &TTO„ riA „+ori " getal van 60.000 inwoners. En het vol-
A ' P. J. Kromsigt. Naar Rome's oordeel heeft deze zich m m het; hartje van ed^ers'onzer modern- hardende werk van den predikant van
A' land g^rongen in hare plaats. De «^ zouden d^bewoners^ sloterdijk, Ds. Ie Roy, die aan Amster-
gansche positie der kerk, historische ge g iyfc^edenen genietingen van de dam's Westkant zit en met zijn adver-
KATHOLICITEIT. bouwen, goederen enz. zijn haar ont- alle g r J _ het inderdaad buiten tenties voor „De Stad zonder Tempel" ge-
roofd. Als de rechtmatige wereldkerk komt daan heeft wat hij kon èn het geschriftje
IL haar alle macht toe' 00k -^ lantn' Tï m dunkt alleen al Ïhet ^uXdat van Ds. van Hoogenhuyze, dat nu in zee
ra . i f Rnnf ze nooit den voet zette. Dus zeker daar, Mij di u, 3 ig „aat moaen er de oogen voor openen, dat
Recht of Roof. ^ z.. reed ger aHeenheerscheres op^baSg en SE hSTen belang van onze Lele Her-
Wat zegt het, dat tusschen Protestan- is geweest. Alle zgn. historisc e ree < g » Cjezus Christus aan de opvol- vormde Kerk en van onze Nederlandsche
tisme en Romanisme de katholiciteit in eener zgn. hervormde landskerk zijn er het heil m Jezus ^rrls™sen^henkin|erell natie raakt.
het geding is? mets anders dan verjaard onrecht. g ® •.anr.rl^nkpliiblieid van Al meermalen werd om overheidssteun
De Roomsche Kerk noemt zich de 't Spreekt vanzelf, de verhouding^olien med^de^moes ^ aangeklopt, als er een nieuwe predikants-
katholieke. de Roomsche Kerk met haar katholiciteits- "lt^^);^nvP rdell van plaats gevestigd moest worden. Ik ben
Katholiek wordt wel afgeleid van de aanspraken, de Roomsche wereldkerk en een p tse ^ h Christelijke de laatste om te zeggen, dat men op dit
Grieksche woorden: kath'holain gain, d. b. Hervormde lands kerk, was van den aan- ^of on df eeHf rderfmaïïeTin be- terrein staat en kerk gescheiden houden
over de gansche aarde. Zij acht het haar vang af de verhouding van scherp conflic . g ' moet. Artikel XXXVI is voor mij (moge
roeping en recht zich over de gansche i} Vg. b.v. Groen van Prinsterer, Handboek ieZond!r&o-eld'evenwel geen nieuwe kerk- het voor velen zijn) van de meest actueele
aarde te verbreiden, de wereldkerk te zijn, voor de Geschiedenis van het Vaderland, Dl. „ , llTI .ë Ma„r w1p ^oet dat betalen? waarde. Maar wij weten hoe de constellatie
omdat zij zich vereenzelvigt met de ééne, I, bl. 78—93. gebouwen, maar