één, twee of meer oogsten is overgebleven. Zij kwamen tot andere gevolgtrekkingen dan Lawbs en Gilbert en nemen op grond van enkele proefnemingen en van ervaringen, inde praktijk opgedaan, aan dat stalmest gedurende 4 jaren werkt en dat de waarde elk volgend jaar de helft is van die van het voorafgaande. Het komt mij belangrijk genoeg voor, hier een en ander medetedeelen van de gegevens, welke Eawbs en Gilbert en van die, welke Yoelcker en Hall ter beschikking stonden, om in deze moeilijke kwestie tot een slotsom te komen. Men heeft zoowel te Rothamsted als te Woburn dus zoowel op zwaren als op lichten grond —■ gevallen van langdurige nawerking van stalmest vastgesteld. Intusschen kwamen daarbij steeds groote afwijkingen van de praktijk voor wat betreft de wijze van bemesting en bebouwing. Uit die resultaten mag dus niet worden afgeleid, dat inde praktijk de nawerking van stalmest van evenveel beteekenis èn even langdurig zal zijn; wel blijkt er uit, dat de plantenvoedende stoffen van den stalmest en zeker wel vooral de stikstof, vele jaren voor de planten een langzaam vloeiende bron kunnen zijn 1). Eender perceelen van het permanente gerstproefveld te Rothamsted ontving van 1852—1871 jaarlijks, dus 20 jaren achtereen, een stalmestbemesting van circa 30000 Kg. per H.A. In 1872 werd het in tweeën verdeeld. De eene helft (a) bleef voortaan onbemest, de andere helft (ft) werd op dezelfde wijze als inde voorafgaande 20 jaren bemest. Een ander perceel van dit proefveld (o) was vanaf 1852 onbemest gebleven. De verhouding der opbrengsten die van het voortdurend bemeste perceel = 100 stellende —was inde verschillende jaren en perioden als volgt: Yoortdurend Bemest van Steeds onbemest bemest 1852—1871 gebleven (ft.) (o) (o) gemiddeld van 1852—1871 100 100 41 1872 100 94 25 1873 100 79 24 1874 100 71 24 1875 100 68 25 1876 100 65 25 gemiddeld van 1876—1881 100 54 25 „ „ 1882—1886 100 53 23 „ „ 1887—1891 100 50 26 „ „ 1892—1896 100 48 23 „ „ 1897—1901 100 42 21 1) Of en in welke mate de nawerking van stalmest een indirecte werking is, m. a. w. de processen bevordert, die de bestanddeelen van den bodem beter opneembaar doen maken, laat zich niet uitmaken. Men zou zich kunnen voorstellen, dat de resten van stalmest inden bodem bevorderlijk zijn aan de assimilatie van vrije stikstof.

80