hunne meerdere kennis iets mede te deelen, en voor hunnen tijd was die niet gering. Zij verklaarden de oorzaken van het onweder, van den regenboog, van stormen, hagel, sneeuw, eb en vloed, aardbevingen, enz. En ofschoon hunne verklaring, naar onze begrippen, zeer gebrekkig, ja valsch moet geweest zijn, toch liet zij zich voor nadenkenden beter aannemen dan die der Bonzen, die de natuurverschijnselen als openbaringen van hunne goden beschouwden.

De Jezuit joannes baptista montani's leverde eene volledige geloofsleer der Roomsche kerk voor de meer ontwikkelden, en wie met hem of anderen wilde redetwisten, vond hen daartoe steeds bereid. ,/Maar" zegt onze arnoldus montanus , »waarlijk ieder moet bekennen, den Japanner is een scherpsinnige redenkaveling ingebooren; weshalve de Jesuiten genoeg te doen vonden aan haar tegenwerpingen." Toen xavëkibs onder anderen sprak van de hel, alwaar de buiten den Zaligmaker Christus gestorvenen gepijnigd zouden worden, bracht men tegen hem in: »Gij plaatst dan, o xavekiüs ! onze ouders en voorouders, kinderen en bloedverwanten in onuitblusschelijk vuur? Branden daar zij, die het leven uit deze lendenen ontvingen? Sterven ze daar om eeuwig te leven, en leven ze om eeuwig te sterven, voor welken wij, indien wij duizend levens hadden, duizendmaal wenschten te sterven? Worden ze daar door duivelen gepijnigd, zouder ophouden, die ons ter wereld brachten ? Kan God hen niet helpen? Hoe is Hij dan almachtig? Of wil Hij niet helpen? Hoe is Hij barmhartig? En wat vreugde bewaart voor ons de hemel, indien wij ooit derwaarts door den dood verhuisden, terwijl ondertusschen zooveel lieve panden, bloedvrienden, kinderen, moeders en vaders, wegens ondragelijke pijnigingen, jammerlijk kermen en gevoelig wrin-