Zij schijnt haar grond te hebben in het, naar de meening der bevolking, onwettig bestuur van Ternate.

Vroeger toch was Halmahera een afzonderlijk Sultanaat, het Sultanaat Djailolo n.1. Door aanerving schijnt Ternate aan het Bestuur gekomen te zijn, maar de bevolking heeft Ternate's heerschappij altijd gevoeld als een overheersching, en terug verlangd naar haar eigen vorsten van Djailolo.

Heel wat opstanden en oproeren zijn in den loop der tijden het gevolg geweest van die gezindheid der bevolking. Ik herinner aan het vestigen van het Rijk van Djailolo op het eiland Ceram, in het begin der vorige eeuw, en aan de poging van Dano Hassan, een afstammeling van de vorsten van dat CeramscheDjailölorijk, om in 1876 een nieuw rijk Djailolo op Halmahera te stichten.

De Tobeloreezen hebben steeds een groot aandeel gehad in die opstanden of beroerten. Hun oude verhalen zijn dan trouwens ook doorweven met den Sultan van Djailolo, dien ze zich bepaaldelijk als hun Vorst toeëigenen.

En toch was het Ternataansch Bestuur, d.w.z. het bestuurstelsel, zoo kwaad nog niet. De bevolking was gelaten onder haar eigene Hoofden. Elke stam had zijn Opperhoofd, „Sangadji" geheeten, en daarnaast had men in elk district een Ternataansch Bestuur, dat de belangen van den Opperheer te behartigen had. De Sangadji, het Volkshoofd, kwam op voor het volk bij de vertegenwoordigers van den Vorst, en de Ternataansche Hoofden kwamen op voor de belangen van den Vorst bij het volk! Werkelijk geen slechte politiek!

Helaas echter, dat het goede stelsel door kuiperijen bedorven was en werd. De Ternataansche Vorsten