En wanneer cle omstandigheden gunstig zijn, kan de drager van den lentezegen zich zelfs tot een god ontwikkelen.

Overal waar onder den druk van de emotie van het dagelijksch leven, van de noodzaak om te eten, de crisis van den hongersnood, de ramp van een droogte, aan de met kracht geladen machten der omgeving een persoonlijk wilsleven wordt toegeschreven, daar vinden we animisme 1 ).

De Niger had nooit blanken gezien. Daarom verzette hij zich tegen de reis der eerste Europeanen door een dikken mist boven zijn wateren.

Wij weten natuurlijk beter. Maar op de hoogtepunten van liet affectieve leven zijn wij ook nog animist. In den lichtloozen tijd brandde in mijn pastorie een carbidlamp. D.w.z. zij brandde van tijd tot tijd, vaak brandde zij niet of kwijnde. Wij hadden nu de staande aardigheid ingevoerd de weerbarstige lamp, wanneer haar licht ons dreigde te begeven, eens vriendelijk toe te spreken. En wij verbeeldden ons, dat dit hielp en dat het licht zichtbaar in kracht en gestadigheid toenam. Wij waren dus animisten in scherts — onder den druk van den lichtnood. — En ieder van ons weet — hij weet het zelf het beste! — wat hij doet (en wat hij zegt!) -— wanneer hij met zijn hoofd tegen een deur geloopen is. Er is dan zeker sprake van een hoogtepunt van het affectief leven en dat gaat gepaard met een zeer kort, doch krachtig animisme. Do ziel in opstand, de wil tot wraak heeft een anderen wil noodig om zich mede te meten. De nieuwsgierigheid van dien engelschen leek, die zoo gaarne wilde weten wat the c 1 e r g v wel zeide, wanneer zij zich met een hamer op den nagel sloeg, moge ongepast schijnen, — zij zou, zoo ze bevredigd werd, ongetwijfeld interessante dingen aan het licht brengen omtrent de animistische overtuigingen zelfs van de geestelijkheid en de persoonlijkheid van een hamer. Maar om tot den ernst terug te keeren: het affect, de emotie postuleert een wil, een ziel tegenover de eigene. De landman, die met zijn dieren omgaat van dag tot dag, houdt ze voor even bezield als zichzelf — en nog heden ten dage

') Zoo ook Nieuvvenhuis, blz. 15: Ongunstige levensvoorwaarden roepen het besef van willekeur, van geplaagd te worden, tevoorschijn.