pagina de correspondeerende verzen staan, omdat daardoor de behoefte bevredigd wordt om te zien hoe alles met elkaar overeenkomt, wat wel eens schaden kan aan de rechtstreeksche bedoeling der Bijbelverzen? Het is slechts een vraag, waarmede ik niet wil zeggen, dat er bij de Christen-Javanen niet een historisch besef ten aanzien van den zin van transponeeren en overeenkomstvinden groeiende is. Ik bedoel hiermede, dat er onderscheid gemaakt wordt tusschen beginsel en toepassing, welke afhankelijk is van tijd en omstandigheden.

Hiermede staat in verband zijn zin voor beeldspraak en allegorie, waarin hij de dingen vastlegt, bezit. Dr Bavinck wees op een Conferentie van Docenten van Theologische Scholen op Java te Kalioerang gehouden, op het opmerkelijke, dat Christen-Javanen eigenlijk maar met een klein gedeelte van de Bijbelsche geschiedenis raad weten, nl. die gedeelten die zich gemakkelijk van buiten naar binnen op het leven van het eigen hart laten transponeeren. (Aartsvaders, geschiedenis van Jozef, verlossing uit Egypte, intocht in Kanaan.)

De wereld, die werkelijk bestaat, is de boewana b a t i n, x ) maar zij staat toch in verband met de boewana lahir die schijn is (onvolmaakt) welke laatste daarom rustig verwaarloosd mag worden, omdat zij voor den mensch een hinderpaal vormt voor het vinden van derasa batin. 2 ) Hier vindt de kluizenarij haar oorsprong. De kluizenaar (wong tapa) veracht de lichamelijke behoeften omdat hij zijn raga (badan, wadag) vernietigen moet. In weerwil van de tweeheid lahir/batin wordt nadruk gelegd op de batin, waardoor de lahir (kasar, kasad mripat) op zichzelf onwezenlijk wordt en de batin als het wezenlijke zonder vorm (woedjoed) als het werkelijke leven, op den voorgrond komt.

Alles wat een Javaan tjara lahir 3 ) doet, krijgt daardoor de beteekenis van onwerkelijk (uiterlijk, schijn, onvolmaakt), alles moet hij leeren doen tjara batin, d.i. wezenlijk, met het oog op de boeana batin. De agama batin 4 ) kan dus op zichzelf staan.

1 ) boewana batin = innerlijke wereld. 2 ) rasa batin = innerlijke gedachten. 3 ) tjara lahir = op uiterlijke wijze. 4 ) agama batin = innerlijke religie.